Ρυθμίσεις για τα ιστολόγια που δεν πρέπει να περάσουν!

15 Αυγουστου 2010
Posted in Επικαιρότητα

1. Δήλωση υπευθύνου διαχείρισης
Ο νόμος περί τύπου επιβάλλει στα μμε να ορίζουν ως κατά νόμον υπέυθυνο ένα φυσικό πρόσωπο που κατοικεί στην Ελλάδα. Έχει υποστηριχθεί η άποψη ότι αυτό πρέπει να εφαρμοστεί και στις ιστοσελίδες, δηλαδη να δηλώνεται ένας υπεύθυνος διαχείρισης. Υποστηρίζω ότι αυτό δεν μπορεί να αφορά τις προσωπικές ιστοσελίδες όπου ο διαχειριστής ταυτίζεται με τον συντάκτη. Διότι συνιστά παραβίαση της ελευθερίας της έκφρασης: δεν μπορείς να επιβάλλεις στον άλλο να εκφράζεται αποκλειστικά και μόνο με το ονοματεπώνυμό του. Είναι σαν να υποχρέωνες τον Ελύτη να υπογράφει τα ποιήματά του ως Αλεπουδέλης. Επομένως: όχι γενική ονομαστικοποίηση, που αντιμετωπίζει εξ αρχής όλους ως υπόπτους, αφού υπάρχει το ηπιότερο και πιο στοχευμένο μέτρο της άρσης του απορρήτου.

2. Ειδικές ρυθμίσεις για «ελληνόφωνα ιστολόγια»
Αυτό από μόνο του θα εισήγαγε αθέμιτη διάκριση με κριτήριο τη γλώσσα πράγμα που είναι αντίθετο στο άρθρο 5 παρ 2 Συντάγματος και στα άρθρα 14 και 10 της ΕΣΔΑ. Αν ο σκοπός είναι ο ρεαλισμός ως προς το πεδίο εφαρμογης, δηλαδή να εστιάσει ο νομοθέτης στην "ελληνική μπλογκόσφαιρά" το κριτήριο της γλώσσας για τον προσδιορισμό της δικαιοδοσίας είναι εντελώς εσφαλμένο. Τα άρθρα 5,6 και 7 του ποινικού κώδικα ορίζουν με σαφήνεια ότι κριτήριο εφαρμογής των ελληνικών ποινικών νόμων δεν είναι μόνο το ελληνικό έδαφος αλλα διώκεται ακόμα και ημεδαπός στην αλλοδαπή αλλά και αλλοδαπός στην αλλοδαπή. Οπότε η γλώσσα δεν παίζει απολύτως κανένα ρόλο.

3. Αρμοδιότητα του ΕΣΡ για έλεγχο περιεχομένου
Το ΕΣΡ είναι κατά το Σύνταγμα αρμόδιο για την ποιοτική στάθμη των ραδιοτηλεοπτικών εκπομπών στην έννοια των οποίων δεν εντάσσονται τα ιστολόγια. Άρα η επέκταση της αρμοδιότητάς του θα γνώριζε συνταγματικής φύσεως ενστάσεις.

4. Εξαίρεση των ιστολογίων από την αρμοδιότητα της δικαιοσύνης
Επειδή ακούστηκε κι αυτό, μην ξεχνάμε ότι ο δημόσιος λόγος εκτός από ενάσκηση δικαιώματος αφορά και μορφή εξουσιαστικής επιβολής. Όπως κάθε εξουσία, δημόσια ή ιδιωτική, δεν πρέπει να παραμένει ανεξέλεγκτη. Άλλωστε το ίδιο το Σύνταγμα επιτρέπει στις δικαστικές αρχές την άρση του απορρήτου για τα ιδιαίτερα σοβαρά αδικήματα. Από εδώ κάπου πρέπει να ξεκινήσει ο δημόσιος διάλογος για το ποια από τα αδικήματα που τελούνται μέσω Διαδικτύου μπορούν να θεωρούνται ιδιαίτερα σοβαρα από το νομοθέτη.

Eιδικότερα για τη ρύθμιση της «ελληνόφωνης» μπλογκόσφαιρας

Στο δημοσίευμα που αφορά κυβερνητική πρόθεση για νομοθέτηση στο χώρο των ιστολογίων διαβάζουμε την αναφορά σε "ελληνόφωνες" ιστοσελίδες. Όπως υποστήριζω παραπάνω, το μέτρο θα εισάγει αθέμιτη διάκριση με κριτήριο τη γλώσσα, πράγμα που θα το καθιστά από μόνο του αντισυνταγματικό.

Το πρόβλημα όμως της επί τούτου ρύθμισης της "ελληνόφωνης" μπλογκόσφαιρας είναι πιο ουσιαστικό, διότι παρακάμπτει και ορισμένες θεμελιώδεις αρχές της εδαφικής εφαρμογής του ποινικού δικαίου (αλλά και του ιδιωτικού διεθνούς δικαίου), με αποτέλεσμα την πρόκληση σύγχυσης και την υποστήριξη των γνωστών θεωριών ότι η υιοθέτηση μιας κατάληξης σε ".com" ή ".org" (ή οτιδήποτε άλλο εκτός από .gr) εκτρέπει την εφαρμογή του Ελληνικού δικαίου από το ιστολόγιο που μπορεί να διαχειρίζεται ένας Έλληνας.

Πρώτ' απ' όλα, πρέπει να διευκρινίσουμε ότι άλλο είναι το εφαρμοστέο δίκαιο και άλλο το αρμόδιο δικαστήριο. Μπορεί ένα αλλοδαπό δικαστήριο να δικάσει με βάση το Ελληνικό δίκαιο, όπως και ένα Ελληνικο δικαστήριο να δικάσει με βάση το αλλοδαπό δίκαιο.

Έπειτα πρέπει να διευκρινίσουμε ότι άλλο είναι τα θέματα απόδειξης (ποιος είναι ο δράστης;) από το ποιο δίκαιο διέπει μια διαφορά (όταν δηλαδή δεν έχουμε προβλήματα εντοπισμού του δράστη). Δεν είναι όλα τα ιστολόγια "ψευδώνυμα" και το μεγαλύτερο ανέκδοτο που έχω ακούσει είναι όταν bloggers δηλώνουν ότι θα μεταφερθούν σε ".com" για να αποφύγουν την εφαρμογή του Ελληνικού δικαίου. Αφού δεν τίθεται καν θέμα άρσης απορρήτου σε μια τέτοια περίπτωση, είναι τουλάχιστον αστείο να λες ότι θα πάρω τα μπογαλάκια μου για να γλιτώσω από την ελληνική νομοθεσία. Εκτός αν μιλάμε για κάποιου είδους νομοθεσία πέρα από αυτές του δημοσιεύματος.

Παρένθεση: πριν από 20 χρόνια περίπου, το περιοδικό TIME, το οποίο ισχυριζόταν ότι δεν είχε χάσει ποτέ του δίκη για συκοφαντική δυσφήμηση, δημοσίευσε το γνωστό πρωτοσέλιδο "η λεηλασία της Ελλάδος", με φωτογραφία του Ανδρέα Παπανδρέου. Ο δικηγόρος του Ανδρέα Παπανδρέου έλαβε εντολή να κινηθεί δικαστικά εναντίον του περιοδικού. Έκρινε τότε ότι τον εξυπηρετούσε καλύτερα να φέρει την υπόθεση στα βρετανικά δικαστήρια ( ένας από τους τόπους διανομής του περιοδικού), αντί για τα δικαστήρια των ΗΠΑ (έδρα της εταιρίας). Τελικά το ΤΙΜΕ αναγκάστηκε να συρθεί σε εξωδικαστικό συμβιβασμό, για να μη χάσει τη δίκη: μέχρι τότε σκεφτόταν μόνο με βάση το δίκαιο των ΗΠΑ και δεν είχαν υπολογίσει τον βρετανικό κίνδυνο.

Το Ελληνικό Ποινικό δίκαιο λοιπόν εφαρμόζεται σε ημεδαπούς, οπουδήποτε κι αν τελέσουν ένα αδίκημα, εφόσον το αδίκημα αυτό τιμωρείται κι από το δίκαιο της χώρας τέλεσης. Αυτό σημαίνει ότι και μόνη η ιδιότητά σου ως ημεδαπού, σε καθιστά υπόλογο με βάση την Ελληνική νομοθεσία, εφόσον δεν είναι αντίθετη στην αλλοδαπή νομοθεσία φυσικά [Άρθρο 6 ΠΚ]. Άρα, είτε χρησιμοποιείς .gr είτε .com είναι το ένα και το αυτό. Κι επειδή η συζήτηση γίνεται για την συκοφαντική δυσφήμηση, δεν γνωρίζω και πολλές χώρες που δεν προβλέπουν στο ποινικό τους δίκαιο το συγκεκριμένο αδίκημα. Στις ΗΠΑ μπορεί να υπάρχει αναστροφή του βάρους απόδειξης όσον αφορά τα δημόσια πρόσωπα, αλλά το αδίκημα προβλέπεται.

Θα μπορούσε να πει κάποιος ελληνόφωνος blogger ότι δεν έχει Ελληνική υπηκοότητα. Και πάλι όμως, εφόσον ο δράστης είναι αλλοδαπός, αλλά το θύμα είναι ημεδαπός, εφαρμογή έχει το Ελληνικό ποινικό δίκαιο, εφόσον και πάλι το κακούργημα ή πλημμέλημα τιμωρείται από τον εκεί νόμο [άρθρο 7].

Εξάλλου, ακόμη κι αν ο δράστης είναι αλλοδαπός, οι Ελληνικοί ποινικοί νόμοι εφαρμόζονται ακόμα και σε αυτές τις περιπτώσεις, εφόσον τελέστηκαν στο έδαφος της επικράτειας [Άρθρο 5 ΠΚ].

Ο μύθος λοιπόν της ασυλίας σε περίπτωση αλλαγής εδαφικής εγκατάστασης των μέσων, αναπαράγεται εδώ και χρόνια. Το δυσάρεστο είναι ότι αυτή η παραπληροφόρηση συντηρείται ιδίως από ανθρώπους που είναι ενεργοί στο Διαδίκτυο και που κατά τεκμήριο θα μπορούσαν να έχουν ψάξει αυτά που λένε, πριν εκφραστούν. Δυστυχώς όμως δεν μπαίνουν στον κόπο. Αρκεί να πούμε την αποψάρα μας, είτε ισχύει - είτε όχι, κι όποιον πάρουν τα σκάγια.

Αυτές τις ημέρες με αφορμή τα δημοσιεύματα για την υιοθέτηση ρυθμίσεων στο Διαδίκτυο έχω κάνει πάρα πολλές συζητήσεις με νομικούς, με ανθρώπους της πληροφορικής, της δημοσιογραφίας, της επικοινωνίας, τόσο στο Διαδίκτυο όσο και εκτός. Διαπιστώνω μια υστερική προσέγγιση από διάφορες πλευρές, ότι "θα μας φιμώσουν", αλλά "θα τους δείξουμε εμείς" και λοιπά. Πας να συζητήσεις εάν η συκοφαντική δυσφήμηση είναι "ιδιαιτέρως σοβαρό έγκλημα" (που κατά το Σύνταγμα θα δικαιολογούσε νομοθέτηση της άρσης του απορρήτου) και αυτομάτως καθίστασαι ύποπτος, προδότης, εγκάθετος, προσωποποίηση μιας εκκολαπτόμενης φασιστικής νομοθεσίας και λοιπά. Μηδενική αντοχή στο διάλογο, ελάχιστες γνώσεις για την λειτουργία του νόμου, υπεροπτικό ύφος σε στυλ "εσύ δεν ξέρεις τα τεχνικά" και γενικά μια τάση για αποδόμηση. Eμένα με ενδιαφέρουν τα συγκεκριμένα επιχειρήματα όπως "αφού δεν επιτρέπεται άρση του απορρήτου για κλοπή ή απάτη, γιατί να προβλέπεται λ.χ. για δυσφήμηση;". Αλλά οι συζητήσεις δυστυχώς δεν φτάνουν μέχρι εκεί, σταματούν στη φοβική αποκήρυξη οποιουδήποτε μέτρου. Λες και πρόβλημα δεν υπάρχει.

Θεωρώ ότι χρέος μας ως σκεπτόμενοι και δημόσια εκφραζόμενοι πολίτες είναι να εκθέτουμε τα συγκεκριμένα δεδομένα, να παρουσιάζουμε τις επιλογές, να τις κριτικάρουμε, να συζητάμε. Αυτό επιδιώκω και μέσα από το e-lawyer. Οι κραυγές, ο εξυπνακίστικος σνομπισμός και οι υστερίες είναι μια μορφή λιποταξίας στη συγκεκριμένη περίπτωση. Αφήστε τις πόζες, τις αερολογικές θεωρίες, μελετήστε και προτείνετε απτές λύσεις. Μόνο ένας τέτοιος λόγος μπορεί να αναπτύξει κανονιστική δύναμη, που να δεσμεύει δηλαδή πολιτικά το νομοθέτη, όλα τα υπόλοιπα είναι περιττά και επιζήμια.

Ειδικότερα για το μέτρο της "ονομαστικοποίησης" ιστοσελίδων

Για το θέμα της ανωνυμίας των bloggers φαίνεται να διατυπώνονται τρεις διαφορετικές απόψεις - τάσεις:

1. υπέρ της απόλυτης ανωνυμίας με άρση απορρήτου μόνο για τα κακουργήματα που ήδη προβλέπει ο ν.2225/94,
2. υποχρεωτική δήλωση ενός υπεύθυνου διαχείρισης για κάθε blog και
3. προσθήκη της συκοφαντικής δυσφήμησης στους νόμιμους λόγους άρσης του απορρήτου.

Υπήρχε και η άποψη της γνωμοδότησης Σανιδά, ότι η ανωνυμία του συντάκτη δεν εμπίπτει στην σφαίρα του απορρήτου των επικοινωνιών, αλλά δεν νομίζω ότι η γνώμη αυτή αντέχει σε έλεγχο συνταγματικότητας ή ότι υποστηρίζεται σοβαρά από κάποια πλευρά.

Διαβάζω σε διάφορες συζητήσεις ότι ιδιαίτερης υποστήριξης γνωρίζει ως μέτρο η υποχρεωτική δήλωση υπεύθυνου διαχείρισης των ιστοσελίδων. Πρόκειται για ένα μέτρο που υπάρχει και στις εφημερίδες/περιοδικά, οι οποίες σύμφωνα με το νόμο υποχρεούνται να δηλώνουν έναν φυσικό πρόσωπο με κατοικία στην Ελλάδα, το οποίο να μην καλύπτεται από ασυλίες (όπως η βουλευτική), προκειμένου ουσιαστικά να μπορούν να ενεργοποιηθούν εναντίον του οι ποινικές διατάξεις. Σύµφωνα µε το άρθρο Μόνο παράγραφος 3 του Ν.1178/1981 όπως τροποποιήθηκε και ισχύει:

“Ο ιδιοκτήτης πάσης εφηµερίδος ή περιοδικού υποχρεούται να ορίζη εκδότην και διευθυντήν φυσικά πρόσωπα έχοντα την µόνιµον κατοικίαν και διαµονήν των εν Ελλάδι και µη καλυπτόµενα οπωσδήποτε υπό ασυλίας, ετεροδικίας ή άλλου λόγου αίροντος το αξιόποινον ή παρακωλύοντος την ποινικήν τούτου δίωξιν. Η σύµπτωσις αµφοτέρων των ως άνω ιδιοτήτων εις το αυτό πρόσωπον επιτρέπεται.Ποινική ευθύνη εις βάρος του ιδιοκτήτου του εντύπου υφίσταται µόνον εάν συντρέχουν εν τω προσώπω του αι ιδιότητες του εκδότου ή του διευθυντού ή εφ' όσον δεν έχει ορίσει εκδότην.Ο ορισµός του εκδότου ή του διευθυντού εµφαίνεται µόνον εκ της αναγραφής του επί του φύλλου του εντύπου. Εν η περιπτώσει ο ιδιοκτήτης δεν έχει ορίσει εκδότην ή διευθυντήν συγκεντρούντα τα ως άνω στοιχεία ή ούτος (ο ιδιοκτήτης) καλύπτεται υπό λόγων ή περιπτώσεων καθιστώντων αδύνατον ή δυσχερή την ποινικήν τούτου δίωξιν ή καταδίκην, το δικαστήριον δεν κωλύεται να αναζητήση τον πράγµατι υπεύθυνον αξιοποίνου πράξεως µη δεσµευόµενον υπό των περί πλασµατικής ευθύνης διατάξεων του παρόντος, ως και του άρθρου 46 του περί τύπου νόµου, ισχύοντος εν προκειµένω κατά τα λοιπά.Εις περίπτωσιν καθ' ην δεν έχει ορισθή εκδότης, ως εκδότης τεκµαίρεται ο ιδιοκτήτης.Εάν ο ιδιοκτήτης ηµερησίου ή περιοδικού εντύπου είναι άγνωστος, την ευθύνην φερουν τα εν εδαφ. γ του άρθρ. 46 του ΑΝ 1092/1938 "περί τύπου" αναφερόµενα πρόσωπα.”

Αυτό το μέτρο, το οποίο είναι αντίθετο και στο Κοινοτικό Δίκαιο (ελευθερία εγκατάστασης εργαζομένων) έχει αποτύχει και στα συμβατικά μέσα ενημέρωσης, διότι πολύ απλά, δεν επιβάλλεται κύρωση για τις εφημερίδες που δεν τηρήσουν την υποχρέωση. Είναι lex imperfecta: ατελής νόμος. Αποτέλεσμα είναι στις ποινικές διαδικασίες που δεν έχουμε υπεύθυνο να δικάζεται όλη η συντακτική ομάδα ενός εντύπου, όπως έγινε με γνωστή κυριακάτικη εφημερίδα η οποία δημοσίευσε τις φωτογραφίες στην υπόθεση Ζαχόπουλου: στο ποινικό σκέλος καταδικάστηκε όλη η συντακτική ομάδα.

Η πρόταση του να δηλώνεται υποχρεωτικά υπεύθυνος διαχειρισης μου θυμίζει έντονα το επίσης άστοχο μέτρο της ονομαστικοποίησης των καρτοκινητών τηλεφώνων, το οποίο καθιστά εκ των προτέρων ύποπτους όλους τους κατόχους κινητών και προσκρούει σε θεμελιώδη δικαιώματα (βλ. εδώ σχετική ανάλυση). Επίσης μου θυμίζει την γενική υποχρέωση των εταιριών τηλεπικοινωνιών για υποχρεωτική διατηρηση όλων των δεδομένων κίνησης και θέσης για έξι μήνες, μήπως τυχόν και φανούν χρήσιμα στις διωκτικές αρχές. Για μένα αυτά τα μέτρα θεωρούν εξ αρχής όλους υπόπτους. Παραβιάζοντας έτσι το τεκμήριο της αθωότητας. Αν κάποιος παρανομεί, ας γίνεται άρση του απορρήτου του, ώστε να εντοπιστεί ποιος είναι ο συγκεκριμένος δράστης. Όλοι οι υπόλοιποι δεν φταίνε σε τίποτε, για να υποχρεούνται να αποχωρίζονται του δικαιώματός τους στην ιδιωτικότητα, ως προληπτικό μέτρο. Η χρήση ψευδωνύμου γενικά δεν είναι εξ ορισμού παράνομη για να απαγορεύεται. Αντίθετα, αποτελεί έκφανση της ελευθερίας της έκφρασης. Ουδείς θα μπορούσε να επιβάλλει νομικά στον Οδυσσέα Ελύτη να υπογράφει τα ποιήματά του ως Οδυσσέας Αλεπουδέλης, διότι αυτό θα συνιστούσε μια αθέμιτη παρέμβαση στην καλλιτεχνική του ελευθερία.

Ειδικότερα για το θέμα της ψευδώνυμης δημόσιας έκφρασης, πρέπει να υπογραμμιστεί σε όλους τους τόνους, ότι αποτελεί στοιχείο θεμελιώδους δικαιώματος. Έχω κάθε δικαίωμα να εκφράζομαι δημόσια χρησιμοποιώντας ψευδώνυμο, χωρίς δηλαδή να υπογράφω με το πραγματικό μου όνομα αυτό που λέω. Έχω δικαίωμα να δημοσιεύω ποίηση με ψευδώνυμο, να εμφανίζομαι στο κοινό με ψευδώνυμο, να μην ξέρει κανείς το πραγματικό μου πρόσωπο πέρα από το έργο που δίνω ο ίδιος στη δημοσιότητα. Αυτό θα πει "πληροφοριακός αυτοπροσδιορισμός" και ο φυσικός του χώρος είναι κατά μείζονα λόγο το Διαδίκτυο. Κανείς δεν μπορεί να επιβάλλει σε έναν καλλιτέχνη, έναν συγγραφέα, έναν δημοσιογράφο ή ένα πολίτη να υπογράφει το έργο του με το όνομα: δεν είναι φορολογική δήλωση, είναι ελευθερία της έκφρασης. Δεν υπάρχει δεοντολογικός κανόνας που να επιβάλλει την υπογραφή, ούτε καν στη δημοσιογραφία. Το μόνο που υπάρχει - στα συμβατικά μέτρα - είναι η νομική διάταξη που αναφέρει ότι εφόσον ο συντάκτης δημοσιεύματος είναι άγνωστος, η αστική ευθύνη μεταβιβάζεται στην ιεραρχία του μέσου ενημέρωσης (αρχισυντάκτης, εκδότης, ιδιοκτήτης). Στα συμμετοχικά διαδικτυακά μέσα όμως, τέτοια αναγωγή δεν υπάρχει a priori, διότι σύμφωνα με το κοινοτικό δίκαιο για την Κοινωνία της Πληροφορίας, η ευθύνη για τους παρόχους διαδικτυακού χώρου δημιουργείται μόνον όταν επισημανθεί το παράνομο περιεχόμενο κι όχι εξ αρχής (π.δ. 131/2003). Έτσι η Google γίνεται αστικώς υπεύθυνη για τον ψευδώνυμο blogger, μόνο όταν της έχει επισημανθεί το παράνομο περιεχόμενο και από πρόθεση αρνείται να το απομακρύνει από το Διαδίκτυο. Γι' αυτό η αξιοποίηση των Όρων Χρήσης μπορεί να καταστεί πολύ πιο άμεση και αποτελεσματική από τις δικαστικές διενέξεις, οι οποίες πάντως δεν αποφεύγονται όταν οι πάροχοι αρνούνται να απομακρύνουν το περιεχόμενο που ανάρτησαν οι χρήστες των υπηρεσιών τους - bloggers.

Γι' αυτό μου φαίνεται λάθος να υποστηρίζεται ένα μέτρο το οποίο θα υποχρεώνει τους ανθρώπους που βρήκαν τον τρόπο να εκφράζονται ελεύθερα μέσα στο πλαίσιο ιδιωτικότητας που τους παρέχει η διαδικτυακή ψευδωνυμία. Διότι είναι και ανεφάρμοστο: αν δεν δηλώσουν υπεύθυνο διαχείρισης, τι θα κάνει η Κυβέρνηση; Θα κόψει την πρόσβαση στην Google λες και είμαστε στην Κίνα; Ο στόχος είναι η λογοδοσία τυχόν παραβατών ενώπιον της Δικαιοσύνης. Εφόσον υπάρχει ένα μέτρο το οποίο είναι ηπιότερο και δεν αφορά το σύνολο του διαδικτυακού πληθυσμού, αλλά ειδικότερα όσους ελέγχονται για πιθανή παραβίαση της νομοθεσίας, τότε η αρχή της αναλογικότητας επιβάλλει την απόρριψη του μέτρου της υποχρεωτικής ονομαστικοποίησης των blogs. Έτσι λοιπόν, μια νομοθετική ρύθμιση που θα επέβαλε την υποχρεωτική ονομαστικοποίηση θα ήταν μια παρέμβαση στην ελευθερία της έκφρασης, η οποία όμως δεν αποτελεί μέτρο αναγκαίο σε μια δημοκρατική κοινωνία (άρθρο 10 παρ. 2 ΕΣΔΑ) και ως εκ τούτου θα συνιστά μέτρο που παραβιάζει το αντιστοιχο ανθρώπινο δικαίωμα.

02-04/08/2010 - elawyer.blogspot.com