Ασφάλεια των δεδομένων μας: Μια εξαρχής χαμένη υπόθεση...

Συνταξη / Επιμελεια: Θεόδωρος Χατζηκώστας | 01 Απριλιου 2024
Posted in λογισμικό - Γενικά Θέματα

Συμβαίνει καθημερινά σε χιλιάδες ανθρώπους: Ξαφνικά και χωρίς καμία απολύτως προειδοποίηση (;) ο σκληρός δίσκος «χάλασε», «χτύπησε», «κάηκε», «δεν φαίνεται». Ένας δίσκος που περιέχει φωτογραφίες ετών που υπάρχουν μόνο εκεί, ένας δίσκος που περιέχει την εργασία δεκαετιών μιας επιχείρησης ή ενός ιδιώτη. Υπάρχει τρόπος να αποφευχθεί αυτή η νομοτελειακή κατάσταση;

Έλλειψη παιδείας 

Τα αίτια που μας φέρνουν πάντα στο γαϊδουρογύρευε (απόπειρα ανάκτησης αρχείων) παρά στο γαϊδουρόδενε (τακτικά ή/και αυτοματοποιημένα αντίγραφα ασφαλείας), είναι πολλά και για λόγους συντομίας θα μπορούσαν να περιγραφούν απλά ως έλλειψη παιδείας.

Άραγε υπάρχουν πολλοί άνθρωποι εκεί έξω που θα αγοράσουν ένα αυτοκίνητο και δεν θα το πάνε για service όταν συμπληρωθούν τα απαιτούμενα χιλιόμετρα; Όχι. Γιατί αποφεύγουμε να κάνουμε το ίδιο με τους υπολογιστές τότε; Γιατί αποφεύγουμε σαν τον διάβολο το λιβάνι να ασχοληθούμε με την ασφάλεια των πολύτιμων δεδομένων μας, είτε αυτά είναι εταιρικά αρχεία, είτε είναι προσωπικά αρχεία που αν  τα χάσουμε δεν θα μπορέσουμε ποτέ ξανά να τα βρούμε;

Στην Ελλάδα δυστυχώς, υπάρχει μια παντελής έλλειψη παιδείας όσον αφορά την πληροφορική, ενώ συχνά-πυκνά αναγάγουμε την άγνοια ή και το λάθος μας σε «μαγκιά» με περήφανες δηλώσεις του τύπου  «αυτός ο υπολογιστής είναι σκυλί και δουλεύει εδώ και 15 χρόνια χωρίς πρόβλημα». Φοβόμαστε τις νεότερες τεχνολογίες γιατί «είναι πιο ευπαθείς» (;) ή κοιτάζουμε περίεργα αυτόν που θα μας δώσει σωστές συμβουλές για να προστατέψουμε την ψηφιακή μας περιουσία, θεωρώντας πως απλά θέλει να βγάλει κέρδος από εμάς.

Οι συνηθισμένοι τρόποι για να αποτύχει κάποιος

Πριν 14 χρόνια, είχα γράψει ένα άρθρο με τίτλο «Πως θα χάσετε τα δεδομένα σας με μαθηματική ακρίβεια». Τίποτα δεν έχει αλλάξει από τότε. Τίποτα όσον αφορά ιδιώτες που έρχονται σοκαρισμένοι να ρωτήσουν το πώς ήταν δυνατόν ο εξωτερικός τους δίσκος να χαλάσει. Δεν έχει αλλάξει τίποτα όσον αφορά λογιστήρια εταιρειών που δεν έχουν ιδέα αν γίνεται backup και πού πάει. Και για να μην μακρηγορώ, να μερικές από τις πιο συνηθισμένες λάθος πρακτικές που συναντάει κανείς όσον αφορά το σχέδιο αντιγράφων ασφαλείας:

• Κανενός είδους αντίγραφο ασφάλειας (backup). Αναφερόμαστε σε περιπτώσεις όπου ο χρήστης δεν λαμβάνει κανένα μέτρο προστασίας, αγνοώντας τελείως τον κίνδυνο, είτε γιατί έχει το εσφαλμένο αίσθημα ασφάλειας αγοράζοντας κάποιο καινούργιο αποθηκευτικό μέσο (θεωρώντας πως αυτό δεν μπορεί να χαλάσει άμεσα), είτε γιατί ένιωθε εμπιστοσύνη σε ένα μέσο που δεν χάλασε για πολλά χρόνια (άρα θα συνέχιζε να λειτουργεί καλά, για άλλα τόσα).
• Στρεβλή αίσθηση backup. Και όμως πολλοί χρήστες συχνά-πυκνά παίρνουν backup σε λάθος μέρος, όπως για παράδειγμα σε ένα άλλο partition του ίδιου δίσκου, με αποτέλεσμα το backup τους να μην έχει καμία αξία αφού αν χαλάσει ο δίσκος, θα χαθεί κι αυτό.
• Περιστασιακό αντίγραφο ασφάλειας. Από τις πιο συνηθισμένες περιπτώσεις, όπου ο χρήστης παίρνει ένα backup σε τυχαίες στιγμές (κάποτε κάθε μήνα, πλέον μία φορά το χρόνο κι αν), σε ένα αμφιβόλου πιστότητας μέσο (λ.χ. σε έναν εξωτερικό δίσκο που δεν θυμάται πού είναι και αν λειτουργεί). Συνήθως πρόκειται για περιπτώσεις που ξεκίνησαν με καλές προθέσεις συστηματικής δημιουργίας αντιγράφων που όμως καταλήγουν σε αδιαφορία μέχρι φυσικά να γίνει το κακό.
• Συστηματικό αντίγραφο ασφάλειας που δεν έχει ελεγχθεί. Σε αυτή την κατηγορία συναντάμε συνήθως λογιστήρια και ελεύθερους επαγγελματίες, στους οποίους το «μαστόρι» όταν τους έστησε το σύστημα, τους κάρφωσε ένα USB stick ή έναν εξωτερικό σκληρό δίσκο και με ένα script ή μέσω κάποιου προγράμματος, έχει προγραμματίσει να λαμβάνεται περιοδικά backup. Μόνο που μετά από χρόνια, όλοι θυμούνται την ιστορία με  το μαστόρι, κανείς όμως δεν έχει ελέγξει ποτέ αν το backup λαμβάνεται κανονικά και αν το μέσο είναι σε καλή κατάσταση.
• «Τα ρίξαμε όλα στο cloud και ησυχάσαμε». Μπορεί το cloud να προσφέρει αυτοματοποιημένες και ποιοτικές υπηρεσίες προστασίας των αρχείων, αλλά δεν είναι πανάκεια. Για παράδειγμα, πριν λίγο καιρό υπήρξε ένα bug που δημιούργησε απώλεια δεδομένων σε δεδομένα χρηστών που συγχρόνιζαν με το  google drive τα αρχεία τους, ενώ το dropbox στο πρόγραμμα Standard και Pro μπορεί να επαναφέρει αρχεία που αλλοιώσαμε έως και 180 ημέρες πριν. Είναι αυτό αρκετό;

Αγνοώντας τα σημάδια

Όπως πολλές φορές έχει ειπωθεί και γραφθεί, τα προειδοποιητικά σημάδια πως το αποθηκευτικό μέσο πρόκειται να πάψει να λειτουργεί, είναι συχνά-πυκνά εκεί, οι μηχανές προσπαθούν με κάθε τρόπο να μας ενημερώσουν πως κάτι πάει στραβά μα εμείς – μέσα στη ρουτίνα μας – επιμένουμε να αγνοούμε τις προειδοποιήσεις.

Για παράδειγμα, τα περισσότερα BIOS των υπολογιστών έχουν ενεργοποιημένο τον έλεγχο SMART (αυτοδιαγνωστικό των σκληρών δίσκων) στην εκκίνηση.  Αυτό σημαίνει πως αν ο δίσκος αρχίσει να αργοπεθαίνει, ο υπολογιστής διακόπτει την εκκίνηση και βγάζει ένα προειδοποιητικό μήνυμα. Και τι κάνουν οι περισσότεροι γι΄αυτό; Καλά μαντέψατε! Τίποτα.  Απλά πατάνε F2 για να φύγει το… ενοχλητικό μήνυμα, αγνοώντας παντελώς το περιεχόμενο του και τον λόγο που εμφανίστηκε.

Υπολογιστές που γίνονται σταθερά πιο αργοί με τον καιρό, τυχαίες επανεκκινήσεις, μηνύματα κατά το άνοιγμα πως δεν υπάρχει δίσκος που τα ξεπερνάμε με δύο-τρία άνοιξε-κλείσε, περίεργοι ήχοι «χτυπήματος» κεφαλών σε παλιά μηχανήματα, όλα τα σημάδια είναι εκεί μα σπάνια τα δίνουμε σημασία.

Πόσο πιθανό είναι να χάσω τα δεδομένα του σκληρού μου, δίσκου;

Είναι 100% βέβαιο πως ότι πολύτιμα ή μη αρχεία έχετε στο δίσκο σας (φωτογραφίες, αρχεία excel, word, PDFs κ.λπ.) θα χαθούν αν δεν πάρετε κάποιου είδους μέτρο ασφάλειας για να αποτρέψετε το κακό. Μπορεί να γίνει σε ένα χρόνο, μπορεί να πετύχατε το τζακ ποτ της  τύχης και του εξαρτήματος και να γίνει σε 15 χρόνια, μπορεί να γίνει αύριο. Και αν συστηματικά αποφεύγετε να ασχοληθείτε με την ασφάλεια των αρχείων σας, να είστε σίγουροι πως θα συμβεί (σε κάποιον), αύριο!

Πώς μπορώ να αποφύγω την καταστροφή;

Από τη στιγμή που αυτό το άρθρο αναφέρεται κυρίως σε οικιακούς χρήστες και μικρές επιχειρήσεις (που είναι και οι συνήθεις ύποπτοι της μη τήρησης backups), η πρόταση μας θα ήταν να ακολουθήσουν τουλάχιστον τους δύο από τους τρεις κανόνες της 3-2-1 στρατηγικής backup.

Η 3-2-1 στρατηγική υπαγορεύει πως θα πρέπει να έχουμε τρία αντίγραφα των δεδομένων μας, τα δύο θα πρέπει να βρίσκονται σε διαφορετικά μέσα και το τρίτο εκτός φυσικού σημείου. Για να καταλάβουμε ακριβώς πώς αυτό βοηθάει, ας κάνουμε ένα σχέδιο:

Έχουμε ένα NAS ή υπολογιστή που αποθηκεύουμε τα αρχεία μας. Αυτά στέλνονται backup σε ένα άλλο μηχάνημα στο δίκτυο στο τέλος της μέρας. Και κάθε εβδομάδα, παίρνουμε αντίγραφο σε έναν USB δίσκο που κρατιέται εκτός του χώρου. Γιατί όμως τόση φασαρία και τόσα πολλά backups;

Διαφορετικές περιπτώσεις απώλειας δεδομένων

Απώλεια δεδομένων μπορούμε να έχουμε με πολλούς και διαφορετικούς τρόπους, άλλους hardware-related και άλλους όχι:

1. Καταστροφή του κύριου υπολογιστή/NAS και δίσκου/ων.
2. Κατά λάθος πανωγράψιμο ενός αρχείου με ένα άσχετο ή με ένα κενό αρχείο.
3. Επίθεση από ransomware πρόγραμμα που κρυπτογραφεί όλα μας τα αρχεία και ζητάει χρήματα για να μας δώσει το κλειδί αποκωδικοποίησης.
4. Φυσικές καταστροφές (φωτιά, πλημμύρα, κεραυνός) καθώς και περιπτώσεις κλοπής.

Η πρώτη περίπτωση είναι και η πιο απλή. Εφόσον έχετε κάνει αντίγραφα ασφάλειας, θα επαναφέρετε τα αρχεία σας χωρίς πρόβλημα.

Η δεύτερη περίπτωση είναι πιο πολύπλοκη και εξαρτάται από τον τύπο αντιγράφων ασφαλείας που παίρνετε. Αν λ.χ. κάνετε incremental/differential backups (ή έστω full backups κρατώντας και τα παλιά τέλος πάντων), τότε θα μπορέσετε να επιστρέψετε μέρες πίσω πριν γίνει το κακό και να σώσετε τα αρχεία σας. Αν από την άλλη, παίρνατε ένα απλό backup και σβήνατε όλα τα προηγούμενα, τότε ατυχήσατε.

Στην τρίτη περίπτωση, ισχύουν ακριβώς τα ίδια με την δεύτερη, μόνο που επειδή τα ransomware προγράμματα μπορεί να λειτουργούν για εβδομάδες πριν αποκαλυφθούν, είναι πολύ πιθανόν ακόμη και ένα εξελιγμένο incremental/differential backup να μην είναι αρκετό. Όσο μεγαλύτερο χώρο έχουμε και όσο πιο προηγμένο είναι το πρόγραμμα, τόσες είναι οι πιθανότητες να βγούμε αλώβητοι.

Στην τέταρτη περίπτωση, ο μόνος τρόπος να σώσετε τα δεδομένα σας δεν είναι άλλος από αντίγραφο ασφάλειας εκτός του φυσικού χώρου (σε έναν εξωτερικό δίσκο ή σε έναν υπολογιστή/NAS εκτός των εγκαταστάσεων).

Μήπως γινόμαστε υπερβολικοί με τα αντίγραφα ασφάλειας που διατηρούμε;

Αυτό το ερώτημα απαντάται για τον καθένα μας ξεχωριστά και αφορά τα δεδομένα που έχει αποθηκευμένα και πόσο πολύτιμα ή αναντικατάστατα του είναι. Το μόνο βέβαιο είναι πως – από προσωπική πείρα – θεωρώ πως εκείνοι που έχουν χάσει τουλάχιστον μία φορά τα αρχεία τους, συνήθως μαθαίνουν και προσπαθούν κουτσά-στραβά να διατηρούν πολλαπλές εκδόσεις αυτών. Στο κάτω-κάτω, τα USB sticks είναι απίστευτα φτηνά (αρκεί να μην αγοράσετε καμία απομίμηση από κάποιον αμφιβόλου ποιότητας πωλητή).

Ως τεχνικός φυσικά έχω βρεθεί και σε περιπτώσεις όπου χρήστης έχασε όλα του τα αρχεία στον εξωτερικό δίσκο και μετά το recovery (που κόστισε το κάτι τις του σε εξειδικευμένο κέντρο), εκείνος αποφάσισε και πάλι να μην επενδύσει σε κάποιου είδους backup.

Έχω πελάτες που έχουν παλιά αρχεία σε 2-3-4 εξωτερικούς δίσκους κάθε μορφής και μεγέθους (3.5”, 2.5”, 1TB, 2TB, 4TB) καθώς και NAS, αλλά αρνούνται να επενδύσουν 200-300 ευρώ για να αγοράσουν 2 δίσκους των 8TB και να τα βάλουν όλα σε ένα μέρος με ασφάλεια.

Εργάζομαι στο ΙΤ εδώ και 25 χρόνια ενώ τα 20 από αυτά τα έχω περάσει στην δική μου μικρή επιχείρηση. Το να έρθει ένας πελάτης και να μου πει «θα ήθελα ένα σχέδιο backup για τα αρχεία μου» είναι κάτι που θα δω μία φορά στους Χ μήνες. Από την άλλη, κάθε μήνα ή δύο και τρεις φορές μέσα σε αυτόν, θα εμφανιστεί κάποιος που θα πει  «αυτός ο δίσκος έχει πολύτιμα αρχεία και δεν δουλεύει –σώσε με!».

Συμπέρασμα

Λύσεις φτηνές και ακριβές υπάρχουν: Εξωτερικοί δίσκοι, usb sticks, προγράμματα δωρεάν, Free NAS software, έτοιμα NAS συστήματα κ.α. Μα όπως και σε κάθε άλλη περίπτωση, το πρώτο πράγμα που πρέπει να νικήσουμε, είναι η αδράνεια που προέρχεται από τον ανθρώπινο παράγοντα. Το hardware δεν είναι αθάνατο και κακά πράγματα συμβαίνουν καθημερινά. Είναι στο χέρι μας να προφυλαχτούμε από κάθε λογής αβαρία.