Ελληνικές Βιβλιοθήκες: Πολλές αράχνες, λίγο φως...

11 Οκτωβριου 2010
Posted in Επικαιρότητα

Αρκεί ένας τριώροφος πύργος 22.000 τ.μ., σαν κι αυτόν που θ' ανεγερθεί χάρη στο Ίδρυμα Νιάρχου, για να μπει η Εθνική Βιβλιοθήκη σε σύγχρονη τροχιά;

Είναι δυνατόν το εθνικό μας «μαυσωλείο» να μεταμορφωθεί σ' ένα τεχνολογικά προηγμένο θησαυροφυλάκιο της γραπτής μας παράδοσης και ταυτόχρονα σ' ένα ζωντανό, ανοιχτό σε όλους, κέντρο πολιτισμού; Την ώρα που βλέπουν το φως τα σχέδια του διεθνούς φήμης αρχιτέκτονα Ρέντσο Πιάνο για το εμβληματικό κτίριο που θα γειτονεύει με τη νέα στέγη της Λυρικής Σκηνής στο Δέλτα Φαλήρου, τέτοιου είδους ερωτήματα μάλλον μίζερα ακούγονται.

Κι όμως. Οταν με το καλό ολοκληρωθεί η κατασκευή του έργου, η διαχείριση κι ο έλεγχός του στο Δημόσιο θα περιέλθουν. Τι πνοή λοιπόν θα του δώσει μια πολιτεία που ουδέποτε ασχολήθηκε σοβαρά με το ζήτημα των βιβλιοθηκών; Και μια κοινωνία που ποτέ δεν πίεσε τους πολιτικούς της προς αυτή την κατεύθυνση, αμάθητη στην έρευνα και μ' ελάχιστους στην πραγματικότητα αναγνώστες, πώς θ' αξιοποιήσει ένα τέτοιο απόκτημα-δώρο εξ ουρανού;

Ο Γιώργος Ζάχος, διευθυντής παλιότερα της Εθνικής Βιβλιοθήκης, επικεφαλής της βιβλιοθήκης του Πανεπιστημίου Ιωαννίνων και πρόεδρος σήμερα του νεοσύστατου Γενικού Συμβουλίου Βιβλιοθηκών στους κόλπους του υπουργείου Παιδείας, εμφανίζεται αισιόδοξος: «Αντίστοιχες επιφυλάξεις εκφράζονταν και στα Γιάννενα. Ενώ είχαν εξασφαλιστεί 4 δισ. δραχμές για νέο κτίριο της ακαδημαϊκής βιβλιοθήκης, υπήρχαν κάποιοι που δεν το ήθελαν. Αμα χτιστεί, έλεγα εγώ, και λειτουργήσει έτσι ώστε να γίνει αναπόσπαστο κομμάτι της τοπικής κοινωνίας, θ' αλλάξει και η νοοτροπία των ανθρώπων. Ετσι κι έγινε...»

Ωστόσο, το παραδέχεται κι ο ίδιος: «Το τοπίο των βιβλιοθηκών στην Ελλάδα είναι γκρίζο, κατακερματισμένο και υποχρηματοδοτούμενο. Είμαστε πολύ πίσω συγκριτικά με άλλες χώρες, όπως η Δανία, η Φιλανδία ή η Σουηδία, αντίστοιχου με τον δικό μας πληθυσμού. Ο νόμος του 2003 για τις δημόσιες βιβλιοθήκες που εποπτεύονται από το Υπουργείο Παιδείας δεν κάνει καμία αναφορά σε κανόνες ή πηγές χρηματοδότησής τους. Σκεφτείτε ότι το κονδύλι που τους αναλογεί κάθε χρόνο, είναι κατά μέσον όρο 10.000 ευρώ! Δεν έλειψαν μάλιστα και περιπτώσεις ακραίων ανορθολογικών κατανομών. Πριν από δύο χρόνια, για παράδειγμα, διοχετεύτηκαν στο Εθνικό Κέντρο Βιβλίου 3 εκατ. ευρώ, ενώ στην Εθνική Βιβλιοθήκη μόλις 450.000!».

Λειτουργικά στεγανά

Κάτι άλλο, επίσης ουσιώδες, που λείπει από τον παραπάνω νόμο, είναι η λειτουργική σύνδεση των δημόσιων βιβλιοθηκών (46 πανελλαδικά) με τις υπόλοιπες: τις 300 περίπου δημοτικές του υπουργείου Εσωτερικών, εκείνες των ΑΕΙ και των ΤΕΙ, ερευνητικών κέντρων όπως του Δημόκριτου και άλλων ιδιωτικών ιδρυμάτων. «Η εμπλοκή τόσων εποπτικών φορέων ακυρώνει πρακτικά κάθε απόπειρα συνεργασίας μεταξύ τους» συνεχίζει ο Γ. Ζάχος: «Αυτός είναι και ο στόχος του Συμβουλίου Βιβλιοθηκών. Να επανασχεδιάσει το όλο σύστημα και να το ενισχύσει με σύγχρονες ηλεκτρονικές υπηρεσίες, ώστε ακόμα κι εκείνος που μέσω των προγραμμάτων της διά βίου μάθησης προσπαθεί ν' αλλάξει επάγγελμα, να μπορεί να βρει σε οποιαδήποτε βιβλιοθήκη της πόλης ή του νομού του την κατάλληλη βιβλιογραφία».

Το Συμβούλιο Βιβλιοθηκών, βέβαια, δεν διαχειρίζεται χρήματα. Νομοθετικές και οργανωτικές παρεμβάσεις εισηγείται. Κι όσο αγαθές κι αν είναι οι προθέσεις του, η πραγματικότητα είναι αμείλικτη. Πάνω από 20 βιβλιοθήκες, από την Κρήτη έως τα Πομακοχώρια, που λειτουργούσαν υποδειγματικά με την ευθύνη του Κέντρου Παιδικού κι Εφηβικού Βιβλίου, μήνες τώρα παραμένουν κλειστές. Οπως μας πληροφορεί η διευθύντρια του Κέντρου, Ελγκα Χατζοπούλου-Καββαδία, «απλήρωτοι από τον Δεκέμβριο του 2009, οι εργαζόμενοι κήρυξαν επίσχεση εργασίας». Οσο για τις σχολικές βιβλιοθήκες -757 συνολικά- με τις περιορισμένες υποδομές και με τις χιλιάδες ανέγγιχτους τόμους στα ράφια τους, είναι κι αυτές αφημένες στη μοίρα τους, χωρίς βιβλιοθηκονόμους, χωρίς μέριμνα για κατάλληλη ανανέωση των συλλογών τους, με μια χούφτα αφοσιωμένων εκπαιδευτικών να παλεύουν για να τις ενσωματώσουν σ' ένα στείρο περιβάλλον, προσανατολισμένο αποκλειστικά στις εξετάσεις.

Να όμως που γίνονται και θαύματα. Μες στην καρδιά του καλοκαιριού, ο διευθυντής της Δημόσιας Βιβλιοθήκης της Βέροιας, Γιάννης Τροχόπουλος, ταξίδευε στο Γκέτενμπουργκ της Σουηδίας για να παραλάβει το διεθνές βραβείο «Πρόσβαση στη Γνώση» για τη δημιουργική χρήση της πληροφορικής που έχει θεσμοθετήσει το Ιδρυμα Μπιλ και Μελίντα Γκέιτς. Ενα βραβείο που συνοδεύεται από έπαθλο ενός εκατομμυρίου δολαρίων! Πώς ακριβώς συνέβη αυτό; Τι ιδιαίτερο συμβαίνει στη Βέροια; Και τι σημαίνει πρακτικά η συγκεκριμένη διάκριση για το μέλλον της βιβλιοθήκης;

Το παράδειγμα της Βέροιας

Με σπουδές νομικών και βιβλιοθηκονομίας, ειδικευμένος στη διαδραστική χρήση των υπολογιστών, κι επίσης μέλος του Συμβουλίου Βιβλιοθηκών, ο Γ. Τροχόπουλος μπορεί να το παινευτεί: σε μια επαρχιακή πόλη 55.000 κατοίκων και με υψηλό ποσοστό ανεργίας, οι μισοί περίπου πολίτες είναι ενεργά μέλη της βιβλιοθήκης που διευθύνει εδώ και 22 χρόνια. «Μιλάμε για απλό κόσμο, εξηγεί. «Νοικοκυρές, νέους γονείς με τα παιδιά τους, ανθρώπους που έχουν ελεύθερο χρόνο και βρίσκουν εδώ ένα οικείο περιβάλλον για να περάσουν την ώρα τους. Η συλλογή μας δεν είναι ιδιαίτερα μεγάλη, απαρτίζεται από 90.000 τόμους κι η αλήθεια είναι πως την τελευταία διετία ελάχιστα την εμπλουτίσαμε. Παρ' όλα αυτά, οι δανεισμοί αυξήθηκαν. Ξεπερνούν τις 200.000 το χρόνο, με το 70% ν' αφορά βιβλία, το 15% περιοδικά και το υπόλοιπο, οπτικοακουστικό υλικό».

Σύμφωνα με τον ίδιο, «κανονικά έπρεπε να διαθέτουμε γύρω στις 35 με 40.000 ευρώ ετησίως για αγορές. Τόσα είναι όμως τα χρήματα που παίρνουμε απ' το κράτος -πέρα από τη μισθοδοσία- ενώ τα ανελαστικά μας έξοδα, από τη συντήρηση των μηχανημάτων και του κτιρίου ώς τους λογαριασμούς της ΔΕΗ, φτάνουν τις 140.000 ευρώ. Γνωρίζαμε εξ εξαρχής ότι δεν μπορούμε να βασιστούμε στο ελληνικό Δημόσιο κι έτσι αποφασίσαμε να επενδύσουμε σε καινοτόμους πειραματισμούς της ψηφιακής τεχνολογίας, συμμετέχοντας σε διεθνή επιχειρηματικά προγράμματα. Πρόσφατα, το 2009, με χορηγία του Ιδρύματος Νιάρχου, εγκαινιάσαμε στο ισόγειο τη γωνιά των «Μαγικών κουτιών», όπου παιδιά και έφηβοι παίζουν διαδραστικά ηλεκτρονικά παιχνίδια, φτιάχνουν μικροκατασκευές σε οθόνες αφής, συμμετέχουν σε εργαστήρια ρομποτικής στις διακοπές τους, ή ακούν μουσική σε ειδικά διαμορφωμένες «σπηλιές».

Σε ανάλογες δράσεις θα διοχετευτούν και τα χρήματα του ιδρυτή της Microsoft. «Θα επεκτείνουμε τη φιλοσοφία των «Μαγικών κουτιών» και σ' άλλους χώρους, θα στήσουμε ένα media-lab όπου θα μπορεί κανείς να φτιάξει από μια ψηφιακή ταινία μέχρι cd, ενώ παράλληλα θ' αναβαθμίσουμε τις υπηρεσίες των δύο κινητών βιβλιοθηκών μας, καθώς και των δύο δημοτικών που εποπτεύουμε σε γειτονικό νομό. Το μέλλον ανήκει στη συνεργασία. Αρκεί να υπάρχει μια πολύ καλά οργανωμένη βιβλιοθήκη και με υψηλό επίπεδο τεχνογνωσίας για κάθε περιοχή».

Για τον Γιάννη Τροχόπουλο, το τοπίο των βιβλιοθηκών στην Ελλάδα είναι αδύνατον ν' αλλάξει «εκ των άνω». Οπως επιμένει, «από κάτω χρειάζεται να έρθει η πίεση». Εξ ου και ο σκεπτικισμός του απέναντι στο μεγαλεπήβολο σχέδιο που κυοφορείται στο Φάληρο. «Η Εθνική Βιβλιοθήκη, ως ίδρυμα, καρκινοβατεί. Δεν διαθέτουμε καν εθνική βιβλιογραφία. Ως διά μαγείας θα λειτουργήσει διαφορετικά; Μου κάνει εντύπωση ότι δεν έχει γίνει καμία δημόσια συζήτηση γι' αυτό το θέμα. Για τη μνήμη της χώρας μας μιλάμε. Η πρόκληση είναι τεράστια!»...

10/10/2010 - enet.gr