Τα πνευματικά δικαιώματα στην εποχή του Facebook

11 Νοεμβριου 2010
Posted in Επικαιρότητα

Η ταινία «The Social Network», που προβάλλεται εδώ και μέρες στους κινηματογράφους, είναι εστιασμένη στην πιο ενδιαφέρουσα περίοδο της ζωής του ιδρυτή του Facebook Μαρκ Ζάκερμπεργκ: στα χρόνια των σπουδών του στο Χάρβαντ, όταν εξελίχτηκε σε έναν αυτοδημιούργητο κροίσο. O σκηνοθέτης της ταινίας, Ντέιβιντ Φίντσερ, δεν βιογραφεί γενικώς και αορίστως ακολουθώντας τον ήρωα από τα τρυφερά του χρόνια. Ούτε ηθικολογεί. Τα πλάνα, σχεδόν στο σύνολό τους, έχουν ως κέντρο βάρους το πρόσωπο του Ζάκερμπεργκ. Το ειδικό βάρος της ταινίας, όμως, μετατοπίζεται τεχνηέντως σε μια σκοτεινή πλευρά, μακριά από τις σκιές που αφήνει η λεπτή φιγούρα του ηθικά διφορούμενου και κατά κάποιο τρόπο τραγικού μίστερ Facebook. Το πραγματικό ενδιαφέρον κρύβεται πίσω από το success story, σε σημαντικά ζητήματα γύρω από έννοιες όπως η προστασία των προσωπικών δεδομένων ή των πνευματικών δικαιωμάτων. Η ιδέα του Facebook προήλθε από μια παραβίαση προσωπικών δεδομένων. Η ίδρυση του Facebook, όμως, συνοδεύτηκε από έναν δικαστικό μαραθώνιο σχετικά με τα πνευματικά δικαιώματα της ιδέας.

Σε ό,τι αφορά την παραβίαση, η ζωή απέδειξε πως τίποτα δεν παίρνει διαστάσεις παγκόσμιου φαινομένου χωρίς τη συναίνεση του «θύματος» (που είναι και εν δυνάμει θύτης). Σε ό,τι αφορά την «κλοπή πνευματικών δικαιωμάτων», οι ιδέες αυτές καθαυτές δεν εμπίπτουν στην έννοια του νόμου.Οι ιδέες δεν έχει νόημα να κατοχυρωθούν ως κτήμα κάποιου -απεναντίας, έχει νόημα να εξασφαλίζεται η ελεύθερη διακίνησή τους.

Υπ' αυτό το πρίσμα, η πραγματική και άκρως ενδιαφέρουσα κόντρα στο «The Social Network» διεξάγεται ανάμεσα στις κλειστές λέσχες των γαλαζοαίματων του Χάρβαντ και στην ανοιχτή «λέσχη» του «τρελοεφευρέτη» της νέας εποχής, μίστερ Facebook, που έγινε κροίσος με το πάτημα ενός πλήκτρου. Χάρη σε έναν αλγόριθμο, αλλά και με τη βοήθεια ενός αυτόκλητου μέντορα: του μίστερ Napster, Σον Πάρκερ, που είχε ήδη γκρεμίσει τη δισκογραφική βιομηχανία.

"Γίναμε και οι ίδιοι «πειρατές» των άλλων" (Του Φοίβου Δεληβοριά / Τραγουδιστής)

Λίγο πριν αρχίσει το «Social Νetwork», εμφανίστηκε στην οθόνη του «Αθήναιον» το κλασικό κειμενάκι που αποτρέπει τους πειρατές από το να βιντεοσκοπήσουν την ταινία και να την ανεβάσουν στο Διαδίκτυο. Τελείωνε, όπως πάντα, με τη γελοία διατυπωμένη φράση: «Η προστασία των έργων της διάνοιας είναι υπόθεση όλων μας». Αμέσως μετά, παρακολουθήσαμε την ιστορία μιας «διάνοιας», που το «έργο» της (που πρέπει όλοι να προστατεύσουμε) είναι ακριβώς η εθελουσία δική μας παραίτηση από την προστασία των προσωπικών μας δεδομένων.

O Φίντσερ έχει χτυπήσει φλέβα, σκέφτηκα. Πέραν του ότι η ταινία του είναι η πιο ισορροπημένη της φιλμογραφίας του και επίσης ασταμάτητα διασκεδαστική, είναι και μια ταινία που στρέφει τόσο γενναιόδωρα τον καθρέφτη καταπάνω σου, που όταν τελειώνει, αισθάνεσαι κι εσύ ένας από τους δημιουργούς της.

Γιατί η ιστορία του Facebook είναι ακριβώς η ιστορία της δίψας σου να εκχωρήσεις τη ζωή σου σε κάποιον αόρατο πειρατή, σε κάποιον ικανό να δει κάτι σε σένα που να αξίζει να κλαπεί. Και μπορεί ο Μαρκ Ζάκερμπεργκ να είναι ο μεγάλος πειρατής, αυτός που έκανε τη μεγάλη μπάζα, η ταινία όμως, αφηγούμενη την ιστορία του, κάνει εσένα πειρατή της δικής του ζωής, μιας ζωής το ίδιο βαρετής, καταπιεσμένης κι ανικανοποίητης με τη δικιά σου.

Αυτή είναι, θεωρώ, και η ευεργετικότερη επίδραση του Διαδικτύου στη ζωή μας. Οχι το βουνό των πληροφοριών ή η απλούστευση των συναλλαγών, όπως μας λένε οι πληκτικοί υμνητές του. Αλλά η διαπίστωση ότι όλοι, σ’ όλο τον πλανήτη, από την κορυφαία διασημότητα ώς τον τελευταίο γυμνό ερασιτέχνη, είμαστε μέτοχοι της ίδιας πλήξης, της ίδιας άχρηστης γνώσης, της ίδιας τυφλής πίστης σ’ έναν άλλο, που είναι αόρατος και που ό,τι κι αν κάνουμε, θα συνεχίσει να είναι.

Μην ακούτε, λοιπόν, τους μουσικούς που γκρινιάζουν για τα χαμένα τους δικαιώματα. Αυτή τη στιγμή όλοι παρακολουθούμε σε ζωντανή μετάδοση την κηδεία του «δικαιώματός» μας να νιώθουμε διαφορετικοί. Ενηλικιωνόμαστε μαζικά, βλέποντας πόσοι άλλοι είναι ίδιοι με μας και αντέχοντας σ’ αυτήν τη σκέψη. Επίσης, μη δείτε το «Social Network» στο σινεμά. Ο ιδανικός τρόπος να το κατανοήσετε, είναι να το κατεβάσετε τζάμπα!

"Τα του Καίσαρος τω Καίσαρι" (Του Αντώνη Πίτσιου / Δικηγόρος)

Tο αντικείμενο του νόμου περί πνευματικής ιδιοκτησίας -το πνευματικό δημιούργημα- ίσως να είναι το κατ’ εξοχήν άυλο νομικό αγαθό, αλλά πάντοτε στο περιορισμένο ρεπερτόριο άυλων αγαθών του νόμου, και είναι ουσιαστικά κατά προσέγγιση μόνο άυλο.

Η προστασία των ιδεών στο νομικό σύστημα υπάρχει μόνο έμμεσα, μέσω της ενσωμάτωσης και έκφρασης αυτών σε κάποια μορφή. Η ιδέα πίσω από ένα πνευματικό δημιούργημα, όσο και να συγκεντρώνει την προσοχή μας και τον θαυμασμό μας, παραμένει εκτός προστασίας.

Οι ομοιότητες που μπορεί να παρουσιάζουν δύο μορφές έκφρασης της ίδιας ιδέας, όσο εξόφθαλμες και αν είναι, δεν θα πρέπει να προκαλούν πάντοτε υποψίες κλοπής ή αντιγραφής. Τουλάχιστον όχι με τη νομική έννοια.

Ο νόμος δεν αποδίδει δόξες και τιμές, αλλά εγκαθιστά μια ιεραρχία δικαιούχων. Πρόκειται δηλαδή για μια πρωτιά σχετική, χωρίς περαιτέρω εξωτερικά σημεία αναφοράς, πέρα από αυτά που οριοθετούν την εκάστοτε σύγκρουση.

Το ποιος φέρνει στον κόσμο των ιδεών πρώτος κάτι νέο είναι για τη δικαιοσύνη παντελώς αδιάφορο, πέρα από το πλαίσιο της αγοράς στην οποία ο νεωτερισμός αυτός προσγειώνεται. Η κλοπή και η αντιγραφή για τον νόμο έχουν ενδιαφέρον μόνον στο πλαίσιο της επιχειρηματικότητας.

Οι υπόλοιπες περιπτώσεις με έντονες ομοιότητες, θα μπορούσαν να θεωρηθούν κλοπές ή αντιγραφές με μία ιστορική έννοια περισσότερο. Η ιστορία έχει την τάση -είτε για λόγους πρακτικούς είτε συμπλεγματικούς- να αποδίδει τιμές στους πρώτους. Ετσι η επίκληση ψευδούς πρωτιάς θα μπορούσε να θεωρηθεί αθέμιτη, αλλά μόνον στα μάτια ενός ιστορικού.

Η ίδια η έννοια της πρωτιάς άλλωστε πηγάζει από την ιστορική αντίληψη, τόσο την παρελθοντική όσο και την υστεροφημική, δηλαδή της προσδόκιμης ιστορικότητας.

Ας ξεχωρίσουμε τον κόσμο των επιχειρηματικών ιδεών -κατά το μέρος αυτό- από τον κόσμο των ιδεών εν γένει, και ας αφήσουμε την ιστορία να κρίνει, στο μακροπρόθεσμο έργο της, τις πρωτιές και τη δικαιοσύνη, στο κατ’ ανάγκην εφήμερο έργο της, τις εκάστοτε ιεραρχίες δικαιούχων.

06/11/2010 - kathimerini.gr