Cinderella ή Cyberella: Η γυναίκα στην ψηφιακή εποχή παραμένει σε επίπεδα αναλφαβητισμού

14 Νοεμβριου 2010
Posted in Επικαιρότητα

Θέματα όπως «η ισότητα των φύλων» ή «η θέση των γυναικών» δεν μπορεί να αποτελούν αντικείμενο γόνιμου δημόσιου διαλόγου παρά μόνο εάν είναι ενταγμένα στο πλαίσιο της πραγματικότητας και των εξελίξεων. Εν προκειμένω, το πλαίσιο αυτό συγκαθορίζεται από τις τεχνολογικές εξελίξεις και τη, βαθμιαία, αλλά οπωσδήποτε ραγδαία, μετάλλαξη της κοινωνίας σε Κοινωνία της Πληροφορίας ή, για να μιλήσουμε με πιο επίκαιρους πολιτικά όρους, από τη μετάβαση στην ψηφιακή εποχή. Η ψηφιακή εποχή ανήκει (και) στις γυναίκες ή ο «κόσμος της τεχνολογίας» παραμένει ένας θαυμαστός, καινούργιος, πλην όμως, κυρίως ανδρικός κόσμος;

Οπωσδήποτε, η εξέλιξη της τεχνολογίας οδηγεί στην αποδόμηση της κατανομής της εργασίας με βάση το φύλο και σε διάβρωση των παραδοσιακών εργασιακών σχέσεων. Η τεχνολογική εξέλιξη και η ανάδυση της νέας οικονομίας φαίνεται να έχουν οδηγήσει στο τέλος των «ανδρικών τομέων» στον χώρο της εργασίας. Η μεγαλύτερη ευελιξία της παροχής εργασίας ως προς τους παράγοντες ποσότητα, χρόνος, τόπος, επιτρέπουν τη διαμόρφωση εξατομικευμένων μορφών οργάνωσης της ζωής, με περαιτέρω αποτέλεσμα την, κατ’' αρχάς, παροχή ευχερειών και ευκαιριών, για την επίτευξη «περισσότερης» ισότητας και καλύτερης ποιότητας ζωής για τις γυναίκες, αλλά και για τους άνδρες. Όπως μάλιστα το διατύπωνε ένα «σύνθημα» της προηγούμενης δεκαετίας, «Η κοινωνία της πληροφορίας ταιριάζει στις γυναίκες».

Από την άλλη πλευρά, η εκλογίκευση της οργάνωσης της εργασίας μέσω των νέων τεχνολογιών οδηγεί ταυτόχρονα σε μείωση των θέσεων εργασίας και μάλιστα σε τομείς στους οποίους παραδοσιακά απασχολούνται πολλές γυναίκες, όπως π.χ. ο τραπεζικός τομέας. Μορφές εργασίας όπως η τηλεργασία επιτρέπουν μεν την ευελιξία ως προς την οργάνωση του εργασιακού και προσωπικού χρόνου, την εναρμόνιση εργασιακής και οικογενειακής ζωής, αλλά μπορεί και να συνεπάγονται την κοινωνική απομόνωση των γυναικών.

Αναμφίβολα, οι γυναίκες αξιοποιούν λιγότερο από τους άνδρες τα πλεονεκτήματα του ψηφιακού κόσμου και αυτό ανακλάται, αν μη τι άλλο, στα ποσοστά πρόσβασης στο Διαδίκτυο. Σύμφωνα με την πρόσφατη (Μάρτιος 2010) έκθεση της Ευρωπαϊκής Επιτροπής Γυναίκες και Τεχνολογίες Πληροφορικής και Επικοινωνιών (PDF | 68 σελίδες | 987Kb), το ποσοστό των γυναικών μεταξύ 16 ως 74 ετών που έχουν πρόσβαση στο Διαδίκτυο εξακολουθεί να παραμένει μικρότερο σε όλες τις ευρωπαϊκές χώρες, με διαφορές που κυμαίνονται μεταξύ 10 και 15 ποσοστιαίων μονάδων. Το ποσοστό των γυναικών που χρησιμοποιούν το Διαδίκτυο εκτιμάται, σύμφωνα με σχετικά πρόσφατες έρευνες (2007), στην Ελλάδα περίπου στο 21% σε αντίθεση με τους άνδρες που καταγράφεται ποσοστό 32%.

Οι λόγοι της ψηφιακής ανισότητας, του φυλετικού ψηφιακού χάσματος, είναι πολλοί και διόλου αμελητέοι: κοινωνικές προκαταλήψεις και στερεότυπα για τις «ανδρικές» και «γυναικείες» κλίσεις, η ηλικία, περιορισμοί που σχετίζονται με το επίπεδο και τη μορφή της εκπαίδευσης και την οικονομική κατάσταση. Η έλλειψη ελεύθερου, διαθέσιμου χρόνου για διαδικτυακές πλοηγήσεις φαίνεται να είναι καθοριστική, ενώ στους ανασταλτικούς παράγοντες πρέπει να προσμετρήσουμε το περιεχόμενο του Διαδικτύου, αλλά και την έλλειψη εμπιστοσύνης εκ μέρους των γυναικών στο περιεχόμενο αυτό. Σύμφωνα με τις στατιστικές, οι γυναίκες χρησιμοποιούν τα δίκτυα περισσότερο για επικοινωνία και λιγότερο για πληροφόρηση. Για να αποκτήσουμε όμως μια πληρέστερη εικόνα αξίζει να επισημάνουμε ότι, σύμφωνα με τη μελέτη του Παρατηρητηρίου για την Κοινωνία της Πληροφορίας (2007), η χρήση του Διαδικτύου για λόγους αναζήτησης εργασίας ή αποστολής βιογραφικού για κάποια δουλειά φαίνεται να προσελκύει κυρίως το ενδιαφέρον των Ελληνίδων, καθώς τα ποσοστά που σημειώνονται για τις γυναίκες είναι σαφώς πιο υψηλά από τα αντίστοιχα των ανδρών.

Ήδη, εδώ και μία δεκαετία, διατυπώνεται επιτακτικά το αίτημα για διασφάλιση ίσης πρόσβασης στην κοινωνία της πληροφορίας και στις εκφάνσεις της, στην τεχνολογική υποδομή και στα μέσα, στην εκπαίδευση, στον κόσμο της εργασίας. Η ανάγκη για την καταπολέμηση του ψηφιακού αναλφαβητισμού στις γυναίκες είναι προφανής, αλλά και, πλέον και επισήμως, διαπιστωμένη. Βέβαια, συνήθως, όταν μιλάμε για πρωτοβουλίες για τις γυναίκες στην Κοινωνία της Πληροφορίας αναφερόμαστε σε συγκεκριμένες κατηγορίες: άνεργες, νέες ή και περιθωριοποιημένες γυναίκες. Η υπέρβαση του ψηφιακού χάσματος εντάσσεται εύλογα σε «στρατηγικές ένταξης», αλλά και συχνά εγκλωβίζεται ή και εξαντλείται σε αυτές. Οι συζητήσεις και οι αναλύσεις επικεντρώνονται στα ποσοστά χρήσης των τεχνολογιών με έμφαση στη χρήση του παγκόσμιου ιστού και ως προς αυτό, αναμφίβολα, η ψαλίδα κλείνει χάρη και στην εκρηκτική ανάπτυξη του web 2.0, του «κοινωνικού Διαδικτύου» που χαρακτηρίζεται από τα ψηφιακά κοινωνικά δίκτυα, την επικοινωνία και τη διάδραση και λιγότερο από τη μονομερή πληροφόρηση.

Οπωσδήποτε η πρόσβαση στην υποδομή, στα μέσα, στο περιεχόμενο, είναι προαπαιτούμενο, συνθήκη εκ των ων ουκ άνευ όχι μόνο για την υπέρβαση του ψηφιακού αναλφαβητισμού, αλλά και για την καταπολέμηση του κοινωνικού και εργασιακού αποκλεισμού που ο αναλφαβητισμός αυτός όλο και περισσότερο συνεπάγεται.

Ωστόσο λίγη ως ελάχιστη παραμένει η προσοχή που δίδεται στον ρόλο των γυναικών ως «σχεδιαστών», διαμορφωτών της Κοινωνίας της Πληροφορίας. Η εμβέλεια των τεχνολογιών πληροφορικής και επικοινωνιών, ο διεμβολισμός κάθε πτυχής της ζωής από αυτές δημιουργούν όντως τεράστιες δυνατότητες για τις γυναίκες. Η απουσία τους όμως από τον σχεδιασμό της τεχνολογίας, των εφαρμογών της, τον σχεδιασμό της αξιοποίησης αυτών των εφαρμογών στη διοίκηση και την οικονομία μπορεί να εμποδίσει τις γυναίκες από το να κεφαλαιοποιήσουν τις δυνατότητες αυτές.

Μοιάζει να είναι ένας φαύλος κύκλος ανάμεσα στην «παραδοσιακή» και στην «ψηφιακή» ανισότητα: η μια τροφοδοτεί και αναπαράγει την άλλη. Οι γυναίκες αποκλείστηκαν για αιώνες από σημαντικούς τομείς της κοινωνίας και της διακυβέρνησης. Η Κοινωνία της Πληροφορίας μπορεί να ενισχύσει την περιθωριοποίηση ή την καθήλωση των γυναικών στον ρόλο του χρήστη, του καταναλωτή περιεχομένου και εφαρμογών, εάν αυτές δεν συμμετέχουν σε κάθε πτυχή του ψηφιακού κόσμου. Η επιλογή ανάμεσα στη Cinderella, στη Σταχτοπούτα που η καλή της τύχη της υπόσχεται μια πιο λαμπερή, τεχνολογικά πλούσια ζωή, και τη Cyberella, που αξιώνει και έχει λόγο για τη μορφή και το μέλλον της κοινωνίας (της πληροφορίας) δεν είναι μόνο προσωπική επιλογή, είναι κοινωνική, ίσως και εξόχως πολιτική υπόθεση.

Λίλιαν Μήτρου, επίκουρη καθηγήτρια του Πανεπιστημίου Αιγαίου / Βήμα Ιδεών - Νοέμβριος 2011

Μπορείτε να διαβάσετε και το σχετικό βιβλίο από τις Nancy Hafkin & Sophia Huyer "Cinderella or Cyberella" που εκδόθηκε το 2006...