Τυνησία: Μια επαναστατική «συνταγή» με κοινωνικά δίκτυα

16 Φεβρουαριου 2011
Posted in Επικαιρότητα

Η συζήτηση για το ντόμινο εξεγέρσεων στην Αφρική και τη Μέση Ανατολή έχει δύο «μεταβλητές»: οι άνθρωποι και τα κοινωνικά δίκτυα. Και οι δύο αποδεικνύονται εξίσου σημαντικές.

• «Η περίπτωση της Τυνησίας είναι μια επανάσταση του Twitter και του Facebook».

• «Η εξέγερση στην Τυνησία ξεκίνησε από την αυτοκτονία του Μοχάμεντ Μπουαζίζι˙ ήταν ο σπινθήρας για τις μαζικές, αντικαθεστωτικές διαδηλώσεις που ακολούθησαν. Ο ανθρώπινος παράγοντας είναι πάντα υπεύθυνος για την ανατροπή».

Οι μεν και… οι δε. Οι πρώτοι υποστηρίζουν ότι χωρίς τα κοινωνικά δίκτυα η πίεση για τον εκθρονισμό του Μπεν Άλι δεν θα ήταν εφικτή. Οι δεύτεροι αμφιβάλουν για τη συνεισφορά τους στην εξεγερσιακή δυναμική. Μια αρχική διαπίστωση για τα δύο αυτά ρεύματα είναι πως εμπλέκονται σε μια συζήτηση που είναι ακόμη ρευστή, -βλ. διαδηλώσεις στην Αίγυπτο- και προσεγγίζει εν πολλοίς την εξέγερση ως κοσμογονικό γεγονός. Και οι δύο δηλαδή «θεοποιούν» την ανατροπή του Μπεν Άλι ως μοναδικό στο χρόνο γεγονός˙ σαν να μην υπάρχει επόμενη μέρα, σαν η επανάσταση να είναι υπόθεση μίας (και μόνο) ανατροπής.

Είναι σαν να την αντιλαμβάνονται μονοδιάστατα, υπό μια γραμμική σχέση αιτίου-αιτιατού: Tα κοινωνικά δίκτυα «έριξαν» τον Μπεν Άλι, οι διαδηλωτές που βγήκαν στον δρόμο κέρδισαν τη μάχη. Μάλλον δεν είναι τόσο απλό όπως εξηγούν με χιούμορ ορισμένοι. Από την άλλη, υπάρχουν στοιχεία που ενισχύουν τα επιχειρήματα των δύο πλευρών ξεχωριστά.

Συνολικά όμως, με όρους διασποράς των πληροφοριών, ενημέρωσης, κινητοποίησης και δράσης, τόσο η συλλογική θέληση των ανθρώπων για αλλαγή όσο και η χρήση των κοινωνικών δικτύων λειτούργησαν συμπληρωματικά και ενισχυτικά στη διάλυση ενός μακροχρόνιου και διεφθαρμένου καθεστώτος.

Σύμφωνα με ρεπορτάζ του Tech Crunch για την 14η Ιανουαρίου (μέρα φυγής του Μπεν Άλι), το Twitter ναι μεν είχε εντυπωσιακό αριθμό tweets με αναφορές στην Τυνησία, ωστόσο μια δεύτερη ανάγνωση δείχνει ότι οι προβολείς του «φώτισαν» τη χώρα αργά˙ αφού ο Μπεν Άλι έφυγε από την χώρα.

Την ίδια στιγμή, και ενώ κανείς δεν είναι σε θέση να γνωρίζει πόσα και ποια είναι εκείνα τα tweets που μπορούν να κινητοποιήσουν ή να σηκώσουν «σκόνη» και να τραβήξουν την προσοχή, αξίζει να σημειωθούν τα εξής: Aπό τα 10 top tweets -δημοφιλή tweets που αναπαράγονται πάρα πολύ- της 14ης Ιανουαρίου, μόνο τρία προέρχονται από παραδοσιακά media˙ ακόμη και μεταξύ των δέκα πιο δημοφιλών ιστοσελίδων που εξέπεμπαν πληροφορίες για την Τυνησία, οι New York Times έρχονται στην 7η θέση, κάτω από το blog Liveword.ca.

Οι παραπάνω μετρήσεις έδειξαν ότι η διασπορά της πληροφορίας επαφίεται σε ορισμένα «δραστήρια» παραδοσιακά media που ενδιαφέρονται για λιγότερο προβεβλημένες περιοχές του πλανήτη. (Guardian, BBC) -χωρίς ωστόσο να έχουν το μονοπώλιο˙ το Facebook για παράδειγμα βρέθηκε στην κορυφή της σχετικής λίστας.

Όλα αυτά βέβαια αφορούν μία ημέρα˙ τι έγινε πιο πριν; O επιφυλακτικός με τις δυνατότητες εκδημοκρατισμού του ίντερνετ, Evgeny Morozov, λέει ότι χρειάστηκαν περίπου τέσσερις εβδομάδες (σ.σ: η αυτοκτονία του Μπουαζίζι έγινε στις 17 Δεκεμβρίου στην Σίντι Μπουζίντ -εξού και το hashtag #sidibouzid) για να εμφανιστούν τα επεισόδια της Τυνησίας στα πρωτοσέλιδα των μεγάλων αμερικανικών εφημερίδων. Στην Ευρώπη τα πράγματα ήταν σχετικά καλύτερα.

«Τα παραδοσιακά media αντιλήφθηκαν το μέγεθος των εξεγέρσεων στην Τυνησία μια εβδομάδα πριν την ανατροπή του Μπεν Άλι», μας λέει ο Αστέρης Μασούρας, ανεξάρτητος φωτορεπόρτερ και ένας από τους Έλληνες που παρακολούθησαν προσεκτικά την εξέλιξη του ζητήματος. «Στην αραβική σφαίρα του Twitter έγραφαν πολύ καιρό πριν για το καθεστώς του Μπεν Άλι, για τις δολοφονίες που γίνονταν σε διάφορες πόλεις της Τυνησίας. Αρκετοί αντιφρονούντες bloggers ασκούσαν ήδη κριτική και διαμαρτύρονταν ότι τα μέσα δεν ασχολούνταν πολύ με το ζήτημα».

Η Angelique Chrisafis, ανταποκρίτρια του Guardian εξηγούσε ότι κατά τη διάρκεια των 4 εβδομάδων που οι διαδηλώσεις κλιμακώνονταν υπήρχε ένας πόλεμος μεταξύ bloggers, κυβερνοακτιβιστών και κυβέρνησης. Μέχρι και τις τελευταίες στιγμές του Μπεν Άλι, διαδικτυακά σχήματα δράσης όπως το Νawaat αλλά και οι περιβόητοι «Anonymous» επιτίθεντο σε ιστοσελίδες της κυβέρνησης. Μιας κυβέρνησης που είχε μακρά ιστορία στο κλείσιμο ιστοσελίδων και blogs από αντιφρονούντες. Έκθεση της Επιτροπής για την Προστασία Δημοσιογράφων (Committee to Protect Journalists) το 2009 κατέτασσε την Τυνησία στην 3η θέση (έπειτα από Βιετνάμ και Σαουδική Αραβία) των πιο επικίνδυνων χωρών για να κάνεις blogging. Στην προσπάθειά τους, λοιπόν, να καταγγείλουν την κρατική βία, ορισμένοι, όπως ο blogger και νυν υπουργός στη μεταβατική κυβέρνηση, Slim Amamou συνελήφθησαν και βασανίστηκαν.

«Προσπαθώντας να βρω πηγές για να ενημερωθώ, έβλεπα ότι υπήρχε μια ενεργή κοινότητα κυβερνο-ακτιβιστών μέσα και έξω από την χώρα, όπως ο Sami Ben Gharbia που ήταν εξόριστος για 13 χρόνια», εξηγεί ο Α. Μασούρας και επισημαίνει: «Το εντυπωσιακό -για όσους δεν το γνωρίζουν- είναι ότι όλοι όσοι δραστηριοποιούνταν ήταν άτομα διαφορετικών ιδεολογιών, παρόλα αυτά συναίνεσαν και δημιούργησαν ένα κοινό μέτωπο για την υπεράσπιση των ανθρώπινων δικαιωμάτων».

Η πίεση που ασκήθηκε διαδικτυακά όλες τις εβδομάδες μετά από την αυτοκτονία στην πόλη Σίντι Μπουζίντ, έκανε τον Μπεν Άλι, αν και ήταν πλέον πολύ αργά, να διακηρύξει ελευθερία στο Ιντερνετ και να διαθέσει στους χρήστες τα μπλοκαρισμένα YouTube και Dailymotion. Ωστόσο η διακήρυξη αυτή δεν ήταν μια απέλπιδα προσπάθεια για ανάκαμψη του Μπεν Άλι˙ ήταν κίβδηλη διότι οι συγκρούσεις μαίνονταν από την πρώτη μέρα των εξεγέρσεων. Όπως φαίνεται από τη μαρτυρία του Kamel Saadaoui, επικεφαλής της Tunisian Internet Agency, «ο αριθμός των μπλοκαρισμένων ιστοσελίδων ανέβηκε δραστικά όταν ξεκίνησε η επανάσταση. Προσπαθούσε (σ.σ: η κυβέρνηση) απεγνωσμένα να μπλοκάρει κάθε ιστοσελίδα που μιλούσε για την Σίντι Μπουζίντ. Σε λίγες εβδομάδες όμως ο αριθμός τους είχε διπλασιαστεί», λέει ο Saadaoui για να καταλήξει: «Είναι μάλλον άχρηστο να μπλοκάρεις το Ιντερνετ. Η Τυνησία έχει πολλούς και νέους ανθρώπους που γνωρίζουν πώς να ξεπερνούν εκεί τους περιορισμούς».

Από την άλλη πλευρά ο Jared Cohen, στέλεχος της Google Ideas και πρώην σύμβουλος της Xίλαρι Κλίντον, (ο άνθρωπος που το 2009 τηλεφώνησε στους επικεφαλείς του Twitter για να ζητήσει αναβολή προγραμματισμένης συντήρησης της υπηρεσίας ώστε να μην χάσουν πρόσβαση οι Ιρανοί διαδηλωτές) δεν φαίνεται να πείθεται τελείως για την «επανάσταση» του Twitter ή του Facebook. «Λειτουργεί σαν επιταχυντής», λέει αλλά διευκρινίζει: «Μια επιτυχημένη επανάσταση ακόμη απαιτεί από τους ανθρώπους να κατέβουν στους δρόμους και να ρισκάρουν τις ζωές τους».

Κάτι τέτοιο έγινε, όπως αποδείχτηκε, με τους απόφοιτους πανεπιστημίου να ηγούνται της εξέγερσης και να διαμαρτύρονται για την εκρηκτική ανεργία και για τη διαφθορά του καθεστώτος. Ωστόσο, κανείς δεν μπορεί να αμφισβητήσει το γεγονός ότι η εξέγερση στην Τυνησία αποτελεί μάθημα όχι μόνο για τις αντιπολιτευτικές δυνάμεις και τους αντιφρονούντες αλλά και για τις δυνάμεις που έχουν την εξουσία στην Αφρικανική ήπειρο και τη Μέση Ανατολή. Και αυτές χρησιμοποιούν το Ιντερνετ για τους δικούς τους λόγους. O Morozov θέτει τον προβληματισμό: σε περίπτωση που μια εξέγερση αποτύχει, τα οφέλη οποιασδήποτε κινητοποίησης από το Ιντερνετ μπορεί να είναι λιγότερα από τις ζημιές˙ για παράδειγμα, οι αντιφρονούντες θα είναι πλέον εύκολοι στόχοι…

Ο Sami Ben Gharbia από την άλλη δεν φοβήθηκε κάτι τέτοιο, γι' αυτό έχει διαφορετική άποψη: «Μ' έναν πληθυσμό που ξέρει καλά το Ιντερνετ και με το 50% των 3,6 εκατ. χρηστών να χρησιμοποιούν το Facebook, ο online ακτιβισμός στην Τυνησία συμπληρώνει τον ακτιβισμό στο δρόμο. Εκεί οι άνθρωποι μαζεύονταν με φίλους που εμπιστεύονταν. Και στον online κόσμο οι άνθρωποι εμπιστεύονται ο ένας τον άλλον».

09/02/2011 - Xρήστος Σύλλας & Νίκος Ιτσινές / kathimerini.gr