Περί ηλεκτρονικής ανάγνωσης

26 Φεβρουαριου 2011
Posted in Επικαιρότητα

Το ιστολόγιο Ηλεκτρονικός Αναγνώστης αποτελεί μια από τις πιο καλά ενημερωμένες διαδικτυακές πηγές σε ό,τι αφορά την ηλεκτρονική ανάγνωση. Το indexonline συνομίλησε με το δημιουργό και συντάκτη του, Μιχάλη Καλαμαρά, για τις εξελίξεις στο χώρο του ηλεκτρονικού βιβλίου στην Ελλάδα και το εξωτερικό.

Για ποιους λόγους αποφασίσατε να προχωρήσετε στη δημιουργία του blog eAnagnostis.gr;

Η εμφάνιση του ηλεκτρονικού χαρτιού (e-paper/e-ink), ενός νέου είδους οθονών, εντελώς διαφορετικών από αυτές των υπολογιστών και των κινητών τηλεφώνων, άλλαξε ριζικά τα δεδομένα της ανάγνωσης από μια οθόνη. Καθώς το ηλεκτρονικό χαρτί δεν έχει οπίσθιο φωτισμό και δεν υπάρχει, επομένως, φως που να πέφτει κατευθείαν στα μάτια, η ανάγνωση είναι τόσο ξεκούραστη όσο και όταν διαβάζουμε από ένα τυπωμένο βιβλίο. Η κατανάλωση ενέργειας είναι ιδιαίτερα χαμηλή και η μπαταρία των συσκευών με ηλεκτρονικό χαρτί, των ηλεκτρονικών αναγνωστών (e-book readers/e-readers), διαρκεί μέχρι και 1 μήνα. Τον τελευταίο χρόνο η τεχνολογία αυτή βελτιώθηκε σημαντικά και έγινε αρκετά πιο φτηνή. Χαρακτηριστικά, όταν ο ηλεκτρονικός αναγνώστης Kindle του Amazon κυκλοφόρησε για πρώτη φορά το Νοέμβριο του 2007 κόστιζε $400, ενώ από το καλοκαίρι του 2010 το φτηνότερο Kindle κοστίζει $139.

Η δημιουργία του blog και η συστηματική ανανέωσή του από τον Ιούλιο του 2010 οφείλεται επίσης στο ότι αρκετές συσκευές με οθόνη ηλεκτρονικού χαρτιού είναι πλέον διαθέσιμες και στην Ελλάδα, ενώ όλο και περισσότεροι ελληνικοί εκδοτικοί οίκοι αρχίζουν να διαθέτουν τα βιβλία τους και σε ηλεκτρονική μορφή. Όμως, το ηλεκτρονικό βιβλίο (e-book) και οι ηλεκτρονικοί αναγνώστες είναι κάτι πολύ καινούργιο και πολύ διαφορετικό. Το blog επιδιώκει να ενημερώνει τόσο για τα χαρακτηριστικά και τις δυνατότητες των ηλεκτρονικών βιβλίων, των ηλεκτρονικών αναγνωστών και του λογισμικού που επιτρέπει την ανάγνωση σε tablet PC όπως το iPad, σε κινητά τηλέφωνα και σε υπολογιστές, όσο και για το διαθέσιμο ελληνόγλωσσο περιεχομένο, είτε είναι δωρεάν είτε αφορά νέες ηλεκτρονικές κυκλοφορίες από εκδοτικούς οίκους.

Προσωπικά, βρίσκω ιδιαίτερα ενδιαφέρουσα τη σημερινή σύγκλιση του βιβλίου και της τεχνολογίας, σύγκλιση που δημιουργεί μια δυναμική που μπορεί να αλλάξει ριζικά τον τρόπο που διαβάζαμε ως σήμερα.

Φαντάζομαι, είστε και ο ίδιος ηλεκτρονικός αναγνώστης. Πώς θα περιγράφατε αυτή σας την εμπειρία και ποιες διαφορές εντοπίζετε σε σχέση με την ανάγνωση των έντυπων βιβλίων;

Με τις συσκευές ηλεκτρονικής ανάγνωσης μπορούμε να διαβάσουμε ένα βιβλίο από την αρχή ως το τέλος και αυτό να μην είναι περισσότερο κουραστικό από την ανάγνωση ενός τυπωμένου βιβλίου. Εκτενή κείμενα και βιβλία διαβάζονται πια χωρίς να χρειάζεται να υποστούμε την κουραστική για την ανάγνωση οθόνη του υπολογιστή. Αρκετά βιβλία μάλιστα είναι δωρεάν είτε γιατί διατίθενται δωρεάν από τους συγγραφείς τους είτε γιατί δεν έχουν πια πνευματικά δικαιώματα. Πόσα εκτενή άρθρα από εφημερίδες και περιοδικά και πόσα αρχεία PDF διαθέτουμε στους υπολογιστές μας, αλλά δεν τα έχουμε διαβάσει ποτέ γιατί απλά δεν αντέχαμε την οθόνη του υπολογιστή;

Με έναν ηλεκτρονικό αναγνώστη μπορώ να έχω μαζί μου σε μια συσκευή 300 ή 350 γραμμαρίων μια βιβλιοθήκη 3.500 βιβλίων ή και περισσότερων (στην πραγματικότητα, αυτός ο αριθμός είναι αρκετά μεγαλύτερος από τα βιβλία που διαθέτω ή χρειάζομαι). Πάνω στο ηλεκτρονικό βιβλίο μπορούμε να κρατήσουμε σημειώσεις, να «τσακίσουμε σελίδες», να υπογραμμίσουμε τα κομμάτια που μας ενδιαφέρουν, ενώ το βιβλίο μας παραμένει «καθαρό». Όλο αυτό το υλικό μπορούμε στη συνέχεια να το περάσουμε στον υπολογιστή μας για να το επεξεργαστούμε και να το χρησιμοποιήσουμε για να γράψουμε ένα δικό μας κείμενο. Διαβάζοντας ένα βιβλίο μπορούμε να ανατρέξουμε άμεσα στα ενσωματωμένα στη συσκευή ξενόγλωσσα λεξικά ή να αναζητήσουμε περισσότερες πληροφορίες στο ίντερνετ. Μια σειρά από πράγματα που κάναμε ή θέλαμε να κάνουμε όταν διαβάζαμε ένα τυπωμένο βιβλίο γίνονται στο ηλεκτρονικό βιβλίο πολύ πιο εύκολα, γρήγορα και άμεσα.

Σύμφωνα με την Ένωση Εκδοτών της Βρετανίας, πλέον ένας στους δέκα Βρετανούς διαθέτει ηλεκτρονική συσκευή ανάγνωσης. Επίσης, η αγορά των e-books στην Ελλάδα φαίνεται να επεκτείνεται, με αργά αλλά σταθερά βήματα. Πόσο μακριά θεωρείτε ότι είμαστε στην Ελλάδα από αυτό το ποσοστό και για ποιους λόγους;

Στην Ελλάδα, προς το παρόν πολλοί λίγοι είναι αυτοί που διαθέτουν μια συσκευή ηλεκτρονικής ανάγνωσης, καθώς εδώ όπως και στην υπόλοιπη Ευρώπη κοστίζουν περισσότερο απ’ ό,τι στη Βρετανία και στις ΗΠΑ, ενώ λιγότερα μοντέλα είναι διαθέσιμα, και μάλιστα σε περιορισμένο αριθμό καταστημάτων. Από την άλλη, τα ηλεκτρονικά βιβλία στα ελληνικά είναι πολύ λίγα, αν και ο αριθμός τους αυξάνεται συνεχώς. Αν και κάθε χρόνο εκδίδονται στα ελληνικά 10.000 βιβλία, υπάρχουν συνολικά μόλις 2400 ηλεκτρονικοί τίτλοι. Αρκετά από τα ηλεκτρονικά βιβλία μάλιστα πωλούνται σε τιμές πολύ κοντινές με τα τυπωμένα βιβλία. Έτσι, το κοινό της ηλεκτρονικής ανάγνωσης στην Ελλάδα περιορίζεται σήμερα στην πράξη σε όσους ενδιαφέρονται να διαβάσουν αρχεία που ήδη διαθέτουν ή να αγοράσουν ξενόγλωσσα ηλεκτρονικά βιβλία.

Πολλοί παραδοσιακοί αναγνώστες αντιμετωπίζουν τα ηλεκτρονικά βιβλία με δυσπιστία. Πιστεύετε ότι αυτό είναι κάτι που μπορεί να αλλάξει σύντομα και από ποιους παράγοντες μπορεί να επηρεαστεί;

Δε θα έλεγα ότι υπάρχει δυσπιστία. Οι περισσότεροι αναγνώστες προς το παρόν δε γνωρίζουν καν ότι υπάρχει το ηλεκτρονικό βιβλίο και οι συσκευές ηλεκτρονικής ανάγνωσης. Αλλά και από αυτούς που έχουν διαβάσει κάτι σχετικά, ελάχιστοι είναι αυτοί που έχουν έστω δει μια συσκευή, καθώς υπάρχουν σε λίγα καταστήματα και είναι σπάνιο να τη βρουν στο φιλικό ή συγγενικό τους περιβάλλον. Ένας πολύ μικρός αριθμός παραδοσιακών βιβλιοπωλείων διαθέτουν συσκευές ηλεκτρονικής ανάγνωσης, ενώ ακριβώς στο βιβλιοπωλείο θα έπρεπε να είναι ο χώρος για να δει και να εξοικειωθεί ο παραδοσιακός αναγνώστης με το ηλεκτρονικό βιβλίο. Η προσωπική μου εμπειρία είναι ότι μόλις κάποιος δει μια συσκευή ηλεκτρονικής ανάγνωσης, που έχει οθόνη ηλεκτρονικού χαρτιού, και δει πώς απεικονίζεται και διαβάζεται το κείμενο αμέσως αντιλαμβάνεται ότι μιλάμε για κάτι εντελώς διαφορετικό από την οθόνη του υπολογιστή και ότι, πράγματι, σε μια τέτοια συσκευή μπορεί να διαβάσει ένα βιβλίο.

Από την άλλη, έχει δημιουργηθεί μια σύγχυση για το σε ποια συσκευή διαβάζουμε τα ηλεκτρονικά βιβλία. Η κυκλοφορία και η δυναμική του iPad, που είναι πράγματι μια επαναστατική συσκευή, καθώς και άλλων tablet PC έχουν οδηγήσει πολλούς από τους αναγνώστες, αλλά και τους εκδότες και τους βιβλιοπώλες να πιστεύουν ότι, όταν μιλάμε για ηλεκτρονική ανάγνωση, μιλάμε για ανάγνωση σε ένα tablet PC, που δεν έχει βέβαια οθόνη ηλεκτρονικού χαρτιού. Δεν υπάρχει καμία αμφιβολία ότι θα διαβάζουμε και στα tablet PC και στα κινητά τηλέφωνα με μεγάλη οθόνη, και μάλιστα οι συσκευές αυτές είναι οι πιο κατάλληλες για ηλεκτρονικά βιβλία και περιοδικά εμπλουτισμένα με χρώμα, κίνηση, διαδραστικότητα, ήχο και βίντεο. Αλλά αν θέλουμε να διαβάσουμε το κλασικό βιβλίο, που περιέχει βασικά κείμενο, και θέλουμε να το διαβάσουμε από εξώφυλλο σε εξώφυλλο μόνο ο ηλεκτρονικός αναγνώστης μπορεί να προσφέρει μια αναγνωστική εμπειρία εξίσου καλή, και μάλιστα καλύτερη από το τυπωμένο βιβλίο και να το αντικαταστήσει πλήρως και πειστικά με ένα ηλεκτρονικό.

Τι γνώμη έχετε για τις τιμές των ηλεκτρονικών βιβλίων σε αναλογία με αυτές των έντυπων, στο εξωτερικό, αλλά και στην Ελλάδα;

Η αγορά του βιβλίου είναι διαφορετική σε κάθε χώρα. Στις ΗΠΑ, π.χ., όπου είναι και πιο διαδεδομένη σήμερα η ηλεκτρονική ανάγνωση, ένα ηλεκτρονικό βιβλίο κοστίζει συχνά 50% φτηνότερα από το hardback (σκληρό εξώφυλλο), αν και στην πράξη η διαφορά περιορίζεται αφού πολλά βιβλιοπωλεία πουλάνε τα hardback βιβλία με σημαντική έκπτωση. Τα ηλεκτρονικά βιβλία και τα paperback (βιβλία με μαλακό εξώφυλλο και φτηνότερο χαρτί, που βγαίνουν αρκετά αργότερα από τα hardback) έχουν παραπλήσιες τιμές.

Στην Ελλάδα το βιβλίο τυπώνεται σε μία και μόνη εκδοχή. Στις τιμές των ηλεκτρονικών βιβλίων υπάρχουν δύο τάσεις. Από τη μια υπάρχουν εκδότες που διαθέτουν τα ηλεκτρονικά τους βιβλία 20-25% χαμηλότερα από την τιμή καταλόγου των τυπωμένων και από την άλλη εκείνοι που τα διαθέτουν 35-45% χαμηλότερα. Αν συνυπολογίσουμε ότι τα περισσότερα βιβλιοπωλεία κάνουν την έκπτωση του 10% στα τυπωμένα βιβλία, διαπιστώνουμε ότι ένα μεγάλο κομμάτι των ηλεκτρονικών βιβλίων στην Ελλάδα είναι ανησυχητικά κοντά σε τιμές με τα τυπωμένα βιβλία. Πόσο μάλλον όταν αρκετά από τα ηλεκτρονικά βιβλία είναι ένα αρχείο PDF, δεν επιβαρύνονται δηλαδή με το κόστος της μετατροπής τους σε ePUB, που είναι το πιο κατάλληλο είδος αρχείου για το ηλεκτρονικό βιβλίο, καθώς το κείμενο επανασελιδοποιείται αυτόματα για να ταιριάζει απόλυτα στη διαθέσιμη οθόνη. Ας μην ξεχνάμε επίσης ότι για το ηλεκτρονικό βιβλίο ο αναγνώστης επιβαρύνεται και με το κόστος απόκτησης μιας συσκευής, που κυμαίνεται από €150 μέχρι και €400.

Ο αυξημένος ΦΠΑ στο ηλεκτρονικό βιβλίο, που είναι 23% αντί για 6.5% που είναι στο τυπωμένο, κάτι εντελώς παράλογο, σε καμία περίπτωση δεν αντισταθμίζει τις οικονομίες κλίμακας που γίνονται στην παραγωγή, τη διανομή και την πώληση των ηλεκτρονικών βιβλίων. Στο ηλεκτρονικό βιβλίο δεν υπάρχει εκτύπωση, δεν υπάρχει βιβλιοδεσία, δεν υπάρχει διανομή, ενώ η αποθήκευση και η πώληση γίνονται ηλεκτρονικά.

Ακόμα και με τα σημερινά επίπεδα ΦΠΑ, ένα ηλεκτρονικό βιβλίο στην Ελλάδα μπορεί να κοστίζει τουλάχιστον 40% φτηνότερα από το αντίστοιχο τυπωμένο. Αν μάλιστα κάθε εκδότης διέθετε λίγους από τους ηλεκτρονικούς του τίτλους δωρεάν, αυτό θα έπαιζε καθοριστικό ρόλο στη διάδοση της ηλεκτρονικής ανάγνωσης και θα αποτελούσε κίνητρο για τους αναγνώστες να αγοράσουν συσκευές γνωρίζοντας ότι μπορούν να αποσβέσουν το κόστος τους - μια έμμεση μορφή επιδότησης της τιμής της συσκευής.  Οι λογικές τιμές, η διαθεσιμότητα τίτλων και οι καλές υπηρεσίες είναι ο μόνος τρόπος ο αναγνώστης που αναζητά ένα ηλεκτρονικό βιβλίο να επιλέγει ένα ηλεκτρονικό βιβλιοπωλείο και όχι ένα site με αρχεία torrent.

Τα e-books στα ελληνικά είναι τα περισσότερα κλειδωμένα. Τί επιπτώσεις θεωρείτε ότι έχει αυτό στη χρήση τους από τους αναγνώστες;

Όταν ένα ηλεκτρονικό βιβλίο είναι κλειδωμένο, ο αγοραστής και αναγνώστης του δεν μπορεί να το προμηθευτεί από το βιβλιοπωλείο που θέλει, δεν μπορεί να το διαβάσει στη συσκευή και με το λογισμικό της επιλογής του, δεν μπορεί να το αγοράσει μια φορά και να το διαβάζει παντού και δεν μπορεί να έχει το βιβλίο του στην ηλεκτρονική του βιβλιοθήκη για μια ζωή ανεξάρτητα από το πόσες συσκευές θα αλλάξει. Πρέπει να ασχοληθεί με το τι κλείδωμα χρησιμοποιεί ο εκδότης ή το βιβλιοπωλείο και με το αν η συσκευή του το υποστηρίζει ή όχι. Η ηλεκτρονική ανάγνωση όμως θα πρέπει να είναι προσβάσιμη σε όλους, ανεξάρτητα από τις γνώσεις τους στους ηλεκτρονικούς υπολογιστές.

Πρόσφατα, η Fnac στη Γαλλία αναγκάστηκε να εγκαινιάσει μια κατηγορία ηλεκτρονικών βιβλίων που δεν είναι κλειδωμένα. Θεωρείτε ότι αυτό μπορεί να επηρεάσει προς την προώθηση αντίστοιχων πρωτοβουλιών και από άλλες εταιρίες τέτοιου μεγέθους;

Η Fnac οδηγήθηκε σε αυτήν την απόφαση λόγω της αυξανόμενης πίεσης από τους Γάλλους αναγνώστες για ηλεκτρονικά βιβλία που δεν είναι κλειδωμένα.  Διέθετε και πριν ηλεκτρονικά βιβλία χωρίς κλείδωμα, αλλά τώρα τα προβάλλει και τα διαφημίζει εμφατικά. 100 Γάλλοι εκδότες, που διαθέτουν τα μισά ηλεκτρονικά βιβλία που κυκλοφορούν στη Γαλλία αυτή τη στιγμή, δεν κλειδώνουν τα βιβλία τους. Αυτό είναι ακόμα πιο σημαντικό. Γιατί τόσο η Fnac όσο και το Amazon, το iBookstore της Apple και το Google ebookstore, όπως και όλα σχεδόν τα ηλεκτρονικά βιβλιοπωλεία, δίνουν στους εκδότες τη δυνατότητα να διαλέξουν αν θέλουν να κλειδώνουν τα βιβλία τους ή όχι. Η απόφαση επομένως είναι καθαρά των εκδοτών. Και με δεδομένο το ειδικό συμβολικό, πολιτικό και οικονομικό βάρος των Γάλλων εκδοτών οι εξελίξεις στη Γαλλία θα έχουν πανευρωπαϊκές επιπτώσεις.

Προσωπικά, είστε υπέρ της ύπαρξης των μη κλειδωμένων ηλεκτρονικών βιβλίων; Αν ναι, πιστεύετε ότι θα έχει αυτό συνέπειες ως προς τα έσοδα εκδοτών και δημιουργών;

Πιστεύω ότι τα ηλεκτρονικά βιβλία δε θα πρέπει να είναι κλειδωμένα. Και το ίδιο πιστεύουν όσοι διαβάζουν ηλεκτρονικά και γράφουν σε blog, site και forum σε άλλες χώρες. Το ηλεκτρονικό βιβλίο θα πρέπει να το αγοράζουμε μια φορά και να μπορούμε να το διαβάζουμε στη συσκευή και με το λογισμικό της επιλογής μας, θα πρέπει να έχουμε πρόσβαση σε αυτό χωρίς προϋποθέσεις και να μας ανήκει για μια ζωή, όπως ακριβώς και τα τυπωμένα βιβλία. Ο αναγνώστης προτιμά να αφιερώνει το χρόνο του στην ανάγνωση του βιβλίου του, όχι στο πώς να βρει ποια συσκευή και ποια εφαρμογή υποστηρίζει ποιο κλείδωμα.

Το κλείδωμα των βιβλίων (DRM) δεν ωφελεί ούτε τους εκδότες ούτε τους συγγραφείς. Στον κόσμο των υπολογιστών, ό,τι κλειδώνει, ξεκλειδώνει, και μάλιστα αρκετά εύκολα, και ακόμα και το τυπωμένο βιβλίο σκανάρεται. Για όσους δε θα τα καταφέρουν με το ξεκλείδωμα ή δεν θα το προσπαθήσουν καν, υπάρχουν πάντα πολλοί τρόποι να βρουν ηλεκτρονικά βιβλία από γνωστούς και αγνώστους. Το κλείδωμα, αν και επιβαρύνει το κόστος του βιβλίου, είναι επομένως αναποτελεσματικό αν ο αναγνώστης δε θέλει να αγοράσει, ενώ δυσκολεύει ακριβώς εκείνους που αγοράζουν τα βιβλία τους. Εκπαιδεύει μάλιστα τους πιο αφοσιωμένους και φανατικούς αναγνώστες στην «πειρατεία» για να μπορέσουν να διαβάσουν τα βιβλία που έχουν αγοράσει. Το ίδιο συνέβη και με τη μουσική. Μόνο οι ποιοτικές υπηρεσίες, με εύκολη και άμεση πρόσβαση και με βιβλία που πουλιούνται χωρίς τεχνητούς περιορισμούς, μαζί με τις λογικές τιμές και τη διαθεσιμότητα τίτλων μπορούν να κάνουν πιο ελκυστική την επιλογή του ηλεκτρονικού βιβλιοπωλείου από ένα site με torrent. Θα ήταν κρίμα στο χώρο του βιβλίου να επαναληφθούν τα λάθη των δισκογραφικών εταιρειών.

Θεωρείτε τελικά ότι το ηλεκτρονικό βιβλίο ήρθε για να «εκτοπίσει» το έντυπο, ή μπορούν να συνυπάρξουν αρμονικά;

Το ηλεκτρονικό βιβλίο έρχεται για να δώσει περισσότερες δυνατότητες στην παραγωγή, τη διανομή, την ανάγνωση αλλά και τη διατήρηση του βιβλίου με μειωμένο μάλιστα κόστος σε σχέση με την εκτύπωση. Μόλις η τεχνολογία ωριμάσει, θα μπορούσε να χρησιμοποιηθεί και στην εκπαίδευση. Το να υπάρχει πρόσβαση, αλλά και αποτελεσματικός τρόπος να διαβάσουμε και να επεξεργαστούμε ένα βιβλίο όπου και αν έχει εκδοθεί στον κόσμο και όποτε και αν έχει γραφτεί δε φαντάζει πια ουτοπικό. Ακόμα και αν αυτό συνεπάγεται ότι χρειάζεται να αλλάζουμε πράγματα που έχουμε μάθει και συνηθίσει, πρέπει να προσπαθούμε να αξιοποιήσουμε τις νέες δυνατότητες τις τεχνολογίας χωρίς να διακατεχόμαστε από τεχνολογικό χιλιασμό αλλά χωρίς να είμαστε και τεχνοφοβικοί.

Οι τεχνολογίες της γραφής, της εκτύπωσης και της ανάγνωσης εξελίσσονται. Όπως σήμερα θεωρείται φυσικό το βιβλίο να είναι τυπωμένο, πριν 6 αιώνες θεωρούνταν φυσικό το βιβλίο να είναι χειρόγραφο.  Πάντως, η πλήρης κατάργηση του τυπωμένου βιβλίου στα επόμενα χρόνια είναι μάλλον απίθανη. Το πιο πιθανό είναι να συμβεί ό,τι και με το γράψιμο στο χέρι και το γράψιμο στον υπολογιστή: όπως το χειρόγραφο πουθενά δεν έχει καταργηθεί ακόμα, αν και γράφουμε όλο και περισσότερο στον υπολογιστή ή στο κινητό, έτσι και το τυπωμένο βιβλίο δεν πρόκειται βραχυπρόθεσμα να καταργηθεί, αν και θα διαβάζουμε όλο και περισσότερο ηλεκτρονικά.

21/02/2011 - Άσπα Σκαπέρδα / indexonline.gr