Η σκοτεινή πλευρά της ελευθερίας του ίντερνετ...

03 Μαρτιου 2011
Posted in Επικαιρότητα

Καθώς το ίντερνετ πρωταγωνιστεί στις κοινωνικές εξεγέρσεις σε Τυνησία και Αίγυπτο, ένα βιβλίο ρίχνει φως στην πολιτική πλευρά του

Οταν χιλιάδες νεαροί Ιρανοί βγήκαν στους δρόμους τον Ιούνιο του 2009 για να διαμαρτυρηθούν για τη νοθεία στις προεδρικές εκλογές, ο δυτικός Τύπος στο μεγαλύτερο μέρος του εστίασε στη χρήση από τους διαδηλωτές του twitter, της ψηφιακής υπηρεσίας μικρομηνυμάτων. «Αυτά δεν θα συνέβαιναν χωρίς το Twitter», δήλωνε η Wall Street Journal. Ο Αντριου Σάλιβαν, γνωστός Αμερικανός μπλόγκερ, χαρακτήρισε επίσης το Twitter «κρίσιμης σημασίας όργανο για την οργάνωση της αντίστασης στο Ιράν». Και οι New York Times έγραψαν ότι οι διαδηλώσεις έφεραν αντιμέτωπους «τραμπούκους που έριχναν σφαίρες και διαδηλωτές που εκτόξευαν Twits».

Η ιδέα ότι το ίντερνετ βοηθάει την εξέγερση και προωθεί τη δημοκρατία ενισχύθηκε με τα πρόσφατα γεγονότα στην Τυνησία και την Αίγυπτο, που ήλθαν να επιβεβαιώσουν την ευρύτερα δεκτή πεποίθηση ότι η τεχνολογία των επικοινωνιών και ιδιαίτερα το Ιντερνετ έχουν εγγενώς φιλοδημοκρατικό χαρακτήρα. Στο εικονοκλαστικό βιβλίο του «The Net Delusion: The Dark Side of Internet Freedom» (Η ψευδαίσθηση του Διαδικτύου: Η σκοτεινή πλευρά της Ελευθερίας του ίντερνετ)(εκδ. PublicAffairs), ο Εβγκένι Μοροζόφ αντικρούει αυτή την «κυβερνο-ουτοπική» θεώρηση, υποστηρίζοντας ότι το Ιντερνετ μπορεί να είναι εξίσου αποτελεσματικό στη στήριξη αυταρχικών καθεστώτων.

Τα γεγονότα στο Ιράν

Αναπτύσσει την επιχειρηματολογία του εξετάζοντας πρώτα πρώτα τα γεγονότα στο Ιράν. Μια έρευνα από το τηλεοπτικό κανάλι «Αλ Τζαζίρα» επιβεβαίωσε μόνο 60 ενεργούς λογαριασμούς Twitter στην Τεχεράνη. Οι Ιρανοί μπλόγκερ που πήραν μέρος στις διαμαρτυρίες έχουν έκτοτε ρίξει πάγο στη θεωρία της «επανάστασης του Twitter». Αλλά η υιοθέτηση της θεωρίας από την αμερικανική κυβέρνηση, μαζί με την απαίτηση του Στέιτ Ντιπάρτμεντ να καθυστερήσει το twitter μια προγραμματισμένη συντήρηση που θα έθετε εκτός λειτουργίας την υπηρεσία για μερικές κρίσιμες ώρες στο απόγειο των ταραχών, έδωσε την ώθηση στην ιρανική κυβέρνηση να θέσει υπό έλεγχο τα μέσα κοινωνικής δικτύωσης όλων των ειδών. Τους Ιρανούς που έμπαιναν στη χώρα, π.χ., τους έψαχναν στο φέισμπουκ για να δουν αν είχαν σύνδεση με γνωστούς αντιφρονούντες, επιτυγχάνοντας έτσι το ακριβώς αντίθετο απ’ αυτό που ήθελαν οι αμερικανικές αρχές.

Η ρίζα του προβλήματος, υποστηρίζει ο Μοροζόφ, είναι ότι οι Δυτικοί πολιτικοί βλέπουν έναν πολύ καθαρό παραλληλισμό με τον ρόλο που έπαιξε η ραδιοφωνική προπαγάνδα και τα φωτοαντίγραφα (τα γνωστά ως «σαμιτζντάτ») στην υπονόμευση της Σοβιετικής Ενωσης. Γεννημένος στη Λευκορωσία, ο Μοροζόφ (ο οποίος γράφει κατά καιρούς και για τον «Εκόνομιστ») λέει ότι αυτή η υπεραπλούστευση της ιστορίας έχει οδηγήσει στο λανθασμένο συμπέρασμα ότι προωθώντας την πρόσβαση στο ίντερνετ και τη «διαδικτυακή ελευθερία» μπορείς να έχεις παρόμοια επίδραση σε ένα αυταρχικό καθεστώς σήμερα.

Στην πραγματικότητα, τα αυταρχικά καθεστώτα μπορούν να χρησιμοποιήσουν το ίντερνετ, όπως και τη μεγαλύτερη πρόσβαση σε άλλα μέσα, όπως η τηλεόραση, προς όφελός τους. Το ότι επιτρεπόταν στους Ανατολικογερμανούς να βλέπουν αμερικανικές σαπουνόπερες στα δυτικογερμανικά κανάλια, για παράδειγμα, φαίνεται ότι λειτούργησε σαν ένα είδος κατευνασμού που μείωσε το ενδιαφέρον των ανθρώπων για την πολιτική. Μελέτες διαπίστωσαν ότι οι Ανατολικογερμανοί που είχαν πρόσβαση στη δυτική τηλεόραση ήταν λιγότερο πιθανό να εκφράσουν δυσαρέσκεια με το καθεστώς. Οπως είχε παραπονεθεί ένας Ανατολικογερμανός αντιφρονών, «όλος ο λαός μπορεί να δραπετεύει από τη χώρα και να πηγαίνει στη Δύση στις 8 το βράδυ, μέσω τηλεόρασης».

Ο συγγραφέας παραθέτει πολλά παρόμοια παραδείγματα όπου το Ιντερνετ χρησιμοποιήθηκε με κατευναστικές συνέπειες σήμερα, καθώς αυταρχικά καθεστώτα κάνουν μια άρρητη συμφωνία με τους υπηκόους τους: απολαύστε πειρατικά φιλμ, ανόητα βίντεο-κλιπ και ψηφιακή πορνογραφία, αλλά μείνετε μακριά από την πολιτική. «Το Ιντερνετ», υποστηρίζει ο Μοροζόφ, «παρέχει τόσες πολλές δυνατότητες φτηνής διασκέδασης σε όσους ζουν υπό αυταρχικά καθεστώτα ώστε να καθιστά αρκετά πιο δύσκολο να ενδιαφερθούν οι άνθρωποι για την πολιτική».

Η ψηφιακή τεχνολογία και τα κοινωνικά δίκτυα προσφέρουν έναν φθηνότερο και ευκολότερο τρόπο να εξακριβωθεί η ταυτότητα αντιφρονούντων απ’ ό,τι άλλοι, πιο παραδοσιακοί τρόποι επιτήρησης. Παρά τα όσα λέγονται για το «δίλημμα του δικτάτορα», η τεχνολογία της λογοκρισίας είναι ικανή να μπλοκάρει πολιτικά ευαίσθητο υλικό χωρίς να παρεμποδίζει την οικονομική δραστηριότητα, όπως δείχνει το παράδειγμα της Κίνας. Το Ιντερνετ μπορεί επίσης να είναι αποτελεσματικό στη διάδοση της κυβερνητικής γραμμής ή τουλάχιστον να σπείρει αμφιβολίες για τις απόψεις των αντιφρονούντων (η Κίνα έχει έναν στρατό από φιλοκυβερνητικούς μπλόγκερ). Σε καθεστώτα όπου κανένας δεν πιστεύει τα επίσημα μέσα ενημέρωσης, η φιλοκυβερνητική προπαγάνδα που διαδίδεται μέσω Ιντερνετ θεωρείται συγκριτικά πιο πειστική.

Οι αυταρχικές κυβερνήσεις υποτίθεται πως είναι αδαείς σε σχέση με το Ιντερνετ, όμως στην πραγματικότητα κατανοούν τις πολιτικές χρήσεις του πολύ καλύτερα απ’ όσο πιστεύουν οι ομόλογοί τους στη Δύση, υποστηρίζει ο Μοροζόφ. Η αναφορά του στους νεαρούς συμβούλους Ιντερνετ της ρωσικής κυβέρνησης είναι ιδιαίτερα διαφωτιστική. Προηγούμενες τεχνολογίες, όπως ο τηλέγραφος, το τηλέφωνο, τα αεροπλάνα, το ραδιόφωνο και η τηλεόραση, αναμένονταν κι αυτές να ενισχύσουν τη δημοκρατία, αλλά δεν ανταποκρίθηκαν σ’ αυτές τις προσδοκίες. Υιοθετώντας το Twitter, το φέισμπουκ και το Google ως φιλοδημοκρατικά εργαλεία, η αμερικανική κυβέρνηση υπονόμευσε την ουδετερότητά τους και έδωσε την ευκαιρία σε αυταρχικά καθεστώτα να τα θεωρήσουν όργανα της εξωτερικής της πολιτικής.

Κυβερνορεαλισμός

Ο Εβγκένι Μοροζόφ κάνει έκκληση για «κυβερνο-ρεαλισμό» αντί για «κυβερνο-ουτοπισμό», ξεκαθαρίζοντας ότι η τεχνολογία μπορεί πράγματι να χρησιμοποιηθεί για να προωθήσει τη δημοκρατία, με προϋπόθεση ότι θα χρησιμοποιείται σωστά. Αλλά παρουσιάζει λίγα πράγματα όσον αφορά συγκεκριμένες οδηγίες, πέρα από το να τονίζει πόσο σημαντικό είναι να προσέχουμε το γενικό κοινωνικό και πολιτικό πλαίσιο στο οποίο αναπτύσσεται η τεχνολογία, παρά να εστιάζουμε στα χαρακτηριστικά της ίδιας της τεχνολογίας, όπως τείνουν να κάνουν οι γκουρού του Ιντερνετ. Κάθε αυταρχικό καθεστώς είναι διαφορετικό, επισημαίνει, κι έτσι δεν είναι πιθανό η ίδια προσέγγιση να λειτουργεί σε κάθε περίπτωση. Η λεπτομερής γνώση των τοπικών συνθηκών είναι ζωτικής σημασίας. Ενώ, όμως τα καταφέρνει τόσο καλά να αντικρούσει τα επιχειρήματα των αντιπάλων του, είναι κρίμα που δεν έχει πιο συγκεκριμένες προτάσεις να προσφέρει στη θέση τους. Με τίτλους κεφαλαίων όπως «Γιατί η KGB θέλει να μπείτε στο Facebook;» ή «Γιατί ο Κίρκεργκορ μισεί τον ακτιβισμό του καναπέ;» είναι φανερό ότι ο Εβγκένι Μοροζόφ το διασκεδάζει. Το κείμενο που προκύπτει όμως δεν είναι μόνο ευχάριστο στην ανάγνωση: είναι επίσης μια προκλητική, διαφωτιστική και καλοδεχούμενη απάντηση στην ουτοπική θεώρηση του ψηφιακού κόσμου.

27/02/2011 - The Economist / kathimerini.gr