Ψηφιακές τεχνολογίες για την τρίτη ηλικία

24 Μαϊου 2011
Posted in Επικαιρότητα

Αν η εφαρμογή του SOPRANO στην πράξη έχει ακόμα μέλλον, μια άλλη δράση -συναφής και συμπληρωματική προς αυτό- πρόκειται να ξεκινήσει πιλοτικά μέσα στις επόμενες ημέρες στην Ισπανία, την Ολλανδία και την Ελλάδα.

Το LEAGE Project εντάσσεται στα ευρύτερα ευρωπαϊκά προγράμματα Διά Βίου Μάθησης και έχει ως στόχο την ενασχόληση ατόμων τρίτης ηλικίας με εκπαιδευτικά παιχνίδια εξάσκησης μνήμης και κοινωνικής δικτύωσης.

Οπως μας δήλωσε η «γηραγωγός» (κατά το παιδαγωγός) Μυρτώ Ράγγα της ΜΚΟ Πενήντα+, που έχει αναλάβει την υλοποίηση αυτού του πιλοτικού προγράμματος στη χώρα μας, 40-50 άτομα από το ΚΑΠΗ του Δήμου Ηλιούπολης (που έτσι κι αλλιώς σκόπευε να ενισχύσει τη διάδοση των ψηφιακών τεχνολογιών στα άτομα τρίτης ηλικίας) θα περάσουν έναν μήνα, από τα μέσα Μαΐου ως τα μέσα Ιουνίου, παίζοντας, διασκεδάζοντας αλλά και μαθαίνοντας!

Μετά τις πρώτες, αναγνωριστικές κινήσεις και τα βασικά του χειρισμού ηλεκτρονικών υπολογιστών και παιχνιδομηχανών, οι παππούδες θα αρχίσουν να επικοινωνούν, να παίζουν και (έστω, υποδορίως) να διευρύνουν τις γνώσεις τους, αφού το πρόγραμμα θα έχει ως αντικείμενο ελκυστικά γι' αυτούς θέματα, όπως η υγεία (πχ. πρώτες βοήθειες), τα ταξίδια, οι ξένες γλώσσες και η τεχνολογία. Οι πλατφόρμες που θα χρησιμοποιηθούν είναι η ψηφιακή τηλεόραση και η δημοφιλής παιχνιδομηχανή Nintendo Wii, καθώς κρίθηκε ότι και οι δύο ενθαρρύνουν τόσο τα ατομικά όσο και τα κοινωνικά παιχνίδια. Αυτό, άλλωστε, ήταν ένα από τα κύρια επιχειρήματα για την υλοποίηση του πιλοτικού προγράμματος στο περιβάλλον των ΚΑΠΗ, όμως εξετάζεται το ενδεχόμενο κάποιες δοκιμές να γίνουν και στο σπίτι...

Σ' αυτή την περίπτωση, θεωρείται σχεδόν βέβαιο ότι ο «νεοφώτιστος» παππούς ή γιαγιά θα έχει τη βοήθεια κάποιων νεότερων μελών της οικογένειας, που είναι εκ προοιμίου «εξπέρ» στο είδος, όπως τα εγγόνια τους! Μάλιστα, οι υπεύθυνοι του προγράμματος προσδοκούν αυτή η κοινή ενασχόληση να ενισχύσει τους ενδο-οικογενειακούς δεσμούς και να γεφυρώσει, όσο είναι εφικτό, το σημερινό χάσμα των γενεών.

Η κ. Ράγγα μάς δήλωσε πως το πρόγραμμα (στο οποίο συμμετέχουν επτά φορείς από τρεις ευρωπαϊκές χώρες) θα ολοκληρώσει το ερευνητικό σκέλος του φέτος και από τον επόμενο χρόνο θα αρχίσει η ευρεία πιλοτική εφαρμογή του σε πολλά ΚΑΠΗ ταυτόχρονα.

Η τεχνολογία στην υπηρεσία των απανταχού ηλικιωμένων

Οι αριθμοί είναι σαφείς και οι προβλέψεις των ειδικών δεν επιδέχονται αμφισβητήσεις: ως τον επόμενο χρόνο, ένας στους τέσσερις κατοίκους της Ευρώπης θα είναι άνω των 65 χρόνων.

Οι κάτοικοι της «Γηραιάς Ηπείρου» κάνουν ό,τι μπορούν για να δικαιολογήσουν το επίθετο (που της δόθηκε, βέβαια, για να εκφραστεί εντονότερα η αντίθεση με τον «Νέο Κόσμο», την Αμερική) -γερνάνε ανενόχλητοι. Η άνοδος του βιοτικού επιπέδου στις περισσότερες χώρες, σε συνδυασμό με την πρόοδο της ιατρικής επιστήμης μάς έχουν επιτρέψει να ζούμε περισσότερο, όμως αυτό -σε συνδυασμό με τη σταθερή τα τελευταία χρόνια υπογεννητικότητα, ιδιαίτερα στις ανεπτυγμένες χώρες- σημαίνει ότι σταδιακά εξελισσόμαστε σε μια κοινωνία ηλικιωμένων και υπερηλίκων.

Τα άτομα τρίτης, αν όχι τέταρτης, ηλικίας αυξάνουν και πληθαίνουν, με όποιες συνέπειες έχει αυτό από κοινωνικής, δημογραφικής, πολιτικής και οικονομικής πλευράς. Ποιος και πώς φροντίζει αυτούς τους ανθρώπους, που κάποια στιγμή -μοιραία- προδίδονται από τις δυνάμεις τους και ενδεχομένως από τα ασφαλιστικά τους ταμεία; Κι ακόμα, πώς μπορούμε να τους βοηθήσουμε να ζήσουν ανεξάρτητα, με αξιοπρέπεια, στο ίδιο τους το σπίτι, ελαχιστοποιώντας τους κινδύνους από την επερχόμενη αδυναμία του σώματος και του πνεύματος;

Μεγάλο και δυσεπίλυτο το πρόβλημα, αλλά πολλές οι προσπάθειες που καταβάλλονται σε διάφορα επίπεδα και με διάφορους τρόπους για την αντιμετώπισή του. Στις περισσότερες απ' αυτές τις προσπάθειες (τουλάχιστον σ' όσες υλοποιούνται στη Βόρεια Αμερική, την Ιαπωνία και την Ευρώπη) κοινός παρονομαστής είναι η αξιοποίηση των δυνατοτήτων που μας παρέχει πλέον η τεχνολογία, είτε με τη χρήση ρομπότ σε ρόλο βοηθού και υπηρέτη (ιδίως στην Ιαπωνία), είτε με ειδικά συστήματα που μπορούν να ενσωματωθούν στα σπίτια των ατόμων τρίτης ηλικίας, μετατρέποντάς τα σε «έξυπνα».

Σ' αυτό το πλαίσιο εντάσσεται το ευρωπαϊκό ερευνητικό πρόγραμμα SOPRANO (Service-Oriented Programmable Smart Environments for Older People, η επίσημη ονομασία του), μια ολοκληρωμένη -τόσο σε σχεδίαση όσο και σε προοπτική υλοποίησης- πρόταση, η οποία βασίζεται σε επόμενης γενιάς συστήματα υποστήριξης, που θα αναβαθμίσουν τις σημερινές δομές ηλεκτρονικής υγείας και τηλε-φροντίδας, με στόχο την ασφαλέστερη διαβίωση και την καλύτερη ποιότητα ζωής των ηλικιωμένων.

Το πρόγραμμα, που ολοκληρώθηκε με την κοινοποίηση των αποτελεσμάτων του μόλις πριν από δύο μήνες, ήταν σημαντικό και μεγάλο ακόμα και για τα ευρωπαϊκά δεδομένα: συμμετείχαν 25 εταίροι (πανεπιστήμια, ερευνητικά ινστιτούτα, εταιρείες υψηλής τεχνολογίας και δημόσιοι φορείς παροχής υπηρεσιών φροντίδας σε ηλικιωμένους) από οκτώ χώρες και είχε προϋπολογισμό 12 εκατ. ευρώ, εκ των οποίων τα 7 εκατ. ήταν κοινοτική χρηματοδότηση. Η ελληνική παρουσία σ' αυτό ήταν σημαντική: Διαχειριστής και συντονιστής του έργου ήταν η εταιρεία Exodus, ενώ κρίσιμο ρόλο είχαν, επίσης, το ΕΠΙΣΕΥ του Εθνικού Μετσόβιου Πολυτεχνείου, η Singular Logic και το Ινστιτούτο Επεξεργασίας του Λόγου.

Τα συστήματα υποστήριξης που αναπτύχθηκαν στο πλαίσιο του SOPRANO, όπως μας τα ανέλυσαν οι εκπρόσωποι της Exodus και συντονιστές του προγράμματος, Αναστασία Γαρμπή και Ελενα Αβαταγγέλου, αξιοποιούν αισθητήρες και λογισμικό προηγμένης τεχνολογίας. Προσαρμόζονται «έξυπνα» στον τρόπο ζωής και τις ανάγκες του προστατευομένου τους και συμμετέχουν (με τον τρόπο τους, βέβαια) ενεργά στις δραστηριότητές του, χωρίς να τον αφήνουν ποτέ μόνο.

Ετσι, σειρά κατάλληλων αισθητήρων παρακολουθεί τον ίδιο τον υπερήλικα, μέσα στο σπίτι, ελέγχοντας τις κινήσεις του. Αν, για παράδειγμα, σηκωθεί από το κρεβάτι τη νύχτα, ανάβουν σταδιακά τα φώτα προς το λουτρό ή την κουζίνα. Αν λείψει αρκετή ώρα, τον αναζητούν κι αν δεν απαντήσει ειδοποιούν το κέντρο άμεσης βοήθειας ή κάποιο συγγενικό του πρόσωπο. Σε περίπτωση πτώσης, ειδικός αισθητήρας που φοριέται σαν μενταγιόν στον λαιμό, σημαίνει επίσης συναγερμό.

Ταυτόχρονα, μια άλλη σειρά αισθητήρων φροντίζει για την ασφάλεια του σπιτιού: ελέγχει αν είναι κλειστά πόρτες και παράθυρα, σβήνει τα φώτα όταν ο υπερήλικας ξαπλώνει, ελέγχει μήπως ξεχάστηκε ο φούρνος ή κάποιο μάτι της κουζίνας αναμμένο όταν ανοίγει την πόρτα για να βγει. Ο πίνακας ελέγχου (μια οθόνη αφής, δίπλα στην πόρτα) τον προειδοποιεί για το εν δυνάμει πρόβλημα και αναμένει εντολές.

Τέλος, ειδικά προγραμματιζόμενες λειτουργίες του λογισμικού, που δρα μέσω της «πειραγμένης» οικιακής τηλεόρασης, φροντίζουν τον «άνθρωπό» τους: του θυμίζουν να πάρει τα χάπια του ή να τηλεφωνήσει στο γιατρό του, του υπενθυμίζουν τα ραντεβού του ή, τέλος, του προτείνουν ένα πρόγραμμα στην τηλεόραση που μπορεί να τον ενδιαφέρει.

Στην περίπτωση μοναχικών ατόμων, χωρίς έντονη κοινωνική δραστηριότητα ή ατόμων που βρίσκονται στα πρόθυρα κατάθλιψης (κάτι καθόλου σπάνιο σ' αυτές τις ηλικίες), το σύστημα μπορεί -με τον κατάλληλο προγραμματισμό- να κανονίσει συναντήσεις με συγγενείς και φίλους, να προτείνει εξόδους για κινηματογράφο ή θέατρο και άλλες εκδηλώσεις που θα πείσουν τον υπερήλικα να βγει από το σπίτι.

Η διάρκεια του έργου ξεπέρασε τους 40 μήνες και στο πλαίσιό του δημιουργήθηκαν τρία επιδεικτικά «έξυπνα» σπίτια, στην Ολλανδία, τη Γερμανία και την Ισπανία, στα οποία ξεναγήθηκαν περισσότεροι από 300 επισκέπτες (άτομα τρίτης ηλικίας, νοσηλευτές, τεχνολόγοι, πολιτικοί, εκπρόσωποι φορέων, ασφαλιστικών ταμείων κ.λπ.). Κάποιες δεκάδες από αυτούς, δοκίμασαν εκτενέστερα τα συστήματα, ενώ κάποιοι άλλοι (όλοι από 65, αν όχι 75 χρόνων και άνω) εγκατέστησαν συγκεκριμένα υποσυστήματα στα σπίτια τους (σε Λονδίνο, Σκοτία, Γερμανία και Ολλανδία) επί τρεις μήνες.

Οι δοκιμές, όπως μας διαβεβαίωσαν με πλατιά χαμόγελα από την Exodus, είχαν αποτελέσματα καλύτερα των αναμενομένων: στο τέλος του τριμήνου, οι δοκιμαστές δεν ήθελαν να επιστρέψουν τον εξοπλισμό! Ενθουσιασμένοι με τους υπολογιστές και ιδιαίτερα με τις οθόνες αφής, ήθελαν να τα κρατήσουν, ενώ πολλοί ενδιαφέρονταν πλέον ενεργά για το ίντερνετ και τις δυνατότητές του. «Μπήκε κάτι καινούριο στη ζωή τους κι αυτό το εκτίμησαν ιδιαίτερα», μας τόνισε χαρακτηριστικά η κ. Αβαταγγέλου.

Θετικός ο απολογισμός, λοιπόν, με σημαντικότερο κέρδος την αλλαγή νοοτροπίας στους «δοκιμαστές». Οχι μόνο αποδέχτηκαν την τεχνολογία, αλλά αξιοποίησαν άμεσα και τις δυνατότητές της: καλοδέχτηκαν και επανέλαβαν τις ασκήσεις που έβλεπαν στην οθόνη τους, με στόχο να διατηρηθούν σε φόρμα ή να βελτιώσουν την αίσθηση ισορροπίας τους, έπαιρναν τα χάπια τους όταν τους το θύμιζε το σύστημα, ακολουθούσαν τις διαιτολογικές προτάσεις που τους έκανε. Από την άλλη, το σύστημα τους προστάτευε μεν, αλλά κρατούσε και αποστάσεις, καθώς δεν έπρεπε να τους δημιουργηθεί η εντύπωση πως ήταν ανήμποροι...

Πότε θα δούμε χρήση αυτού ή ανάλογων συστημάτων στην πράξη, λοιπόν; Αργούμε ακόμα μας είπαν με ένα στόμα... Μπορεί η Ευρωπαϊκή Επιτροπή να πιέζει για υλοποιήσεις, αλλά το σύστημα χρειάζεται ακόμα αρκετή έρευνα και ανάπτυξη. Οι διαφορετικές συνθήκες που επικρατούν από πλευράς τεχνολογικού επιπέδου σε κάθε χώρα κάνουν πολύπλοκη την παραμετροποίηση. Απαιτούνται κι άλλες επενδύσεις στη σταθερότητα του συστήματος και, παρ' ότι το μέλλον σίγουρα βρίσκεται σ' αυτές τις τεχνολογίες, η αγορά δεν είναι ακόμα ώριμη να τις αποδεχθεί συνολικά -ίσως σε πέντε ή δέκα χρόνια. Πάντως, βήματα γίνονται... Οι κατασκευαστές «έξυπνων» σπιτιών ήδη ενσωματώνουν κάμποσες λειτουργίες στα συστήματά τους, ενώ στο εξωτερικό οι τηλεπικοινωνιακοί πάροχοι αρχίζουν να προετοιμάζουν τις υποδομές για τέτοιες τεχνολογικές πλατφόρμες στα οικιακά τους προγράμματα. Υπομονή...

Πηγές: enet.gr-1 / enet.gr-2