Προς την εποχή του ψηφιακού βιβλίου - - ΠΡΟΚΛΗΣΗ ΓΙΑ ΤΟΝ ΕΚΔΟΤΙΚΟ ΚΟΣΜΟ

24 Ιουλιου 2010
Posted in Επικαιρότητα

ΠΡΟΚΛΗΣΗ ΓΙΑ ΤΟΝ ΕΚΔΟΤΙΚΟ ΚΟΣΜΟ

Η μετάβαση στο ψηφιακό περιβάλλον απαιτεί προσπάθειες στήριξης σε όλους τους τομείς

ΓΙΑΝΝΗΣ ΖΗΡΙΝΗΣ - ΕΚΔΟΣΕΙΣ ΚΡΙΤΙΚΗ

Από το 2007 ήδη ξεκίνησε διεθνώς μια συνεχώς εντεινόμενη συζήτηση για την ψηφιοποίηση του βιβλίου και την εμπορική του αξιοποίηση μέσω του Διαδικτύου, μετά την αλλαγή που αυτό επέφερε την τελευταία δεκαετία στη διακίνηση των προϊόντων της μουσικής και της εικόνας (βίντεο, ταινίες).

Αιτία αυτής της συζήτησης αποτέλεσε αφενός μεν η γνωστή πρωτοβουλία της Google να σαρώσει όλη την παγκόσμια βιβλιογραφία και να τη διαθέσει εμπορικά σε κάθε ενδιαφερόμενο και αφετέρου η εμφάνιση στην αγορά λειτουργικών και προσιτών στην προμήθειά τους ψηφιακών αναγνωστών (e-readers) με κυρίαρχη στον τομέα αυτό την Amazon με τον Kindle. Η είσoδος της Apple στον χώρο με τη συσκευή iPad και τη δημιουργία ψηφιακού βιβλιοπωλείου θα εντείνει τον ανταγωνισμό προς όφελος των καταναλωτών, η αγορά όμως συγκεντρώνεται σε μεγάλες εταιρείες διεθνούς βεληνεκούς και δημιουργούνται ολιγοπωλιακές συνθήκες.

Η έλευση των ψηφιακών βιβλίων στην ελληνική αγορά δημιουργεί ένα νέο τοπίο για τον εκδοτικό χώρο. Στη συνέχεια επιχειρείται μια πρώτη προσέγγιση των ζητημάτων που θα απασχολήσουν τον εκδοτικό χώρο.

1. Θέματα συνεργασίας εκδοτών - ηλεκτρονικών βιβλιοπωλείων

1.1 Εμπορικοί όροι συνεργασίας. Το πιο γνωστό μοντέλο που ήδη λειτουργεί είναι αυτό της Amazon στις ΗΠΑ, όπου οι εκδότες παραχωρούν σε αυτή (με έκπτωση 50% επί της λιανικής τιμής του τυπωμένου βιβλίου) τα ψηφιακά τους αρχεία. Το βιβλίο πωλείται αντί 9,99 δολαρίων με δυνατότητα ηλεκτρονικής αποστολής και ανάγνωσής του μόνο από τον ψηφιακό αναγνώστη Kindle, που προσφέρει η ίδια η εταιρεία.

Το μειονέκτημα αυτής της συνεργασίας είναι ότι ο εκδότης δεν ορίζει πλέον την τιμή του προϊόντος του. Αντιθέτως, οι ευρωπαίοι εκδότες δεν επιθυμούν να εκχωρούν τα αρχεία του ψηφιακού βιβλίου στον ψηφιακό βιβλιοπώλη, αλλά θέλουν να τον χρησιμοποιούν ως μεσάζοντα (agent), όπως συμβαίνει και τώρα, να έχουν δε πλήρη έλεγχο στην τιμή, την οποία θα καθορίζουν οι ίδιοι.

Ήδη στις ΗΠΑ μεγάλοι εκδότες (McMillan, Harper Collins) πίεσαν την Amazon να αλλάξει τον τρόπο συνεργασίας και να έχουν και οι ίδιοι, όπως πρώτα, τον έλεγχο της λιανικής τιμής, με αμοιβή της Αmazon 30%.

Σε αυτό συνέβαλε και η είσοδος στην αγορά της Αpple με το ψηφιακό βιβλιοπωλείο i-books και τον ψηφιακό αναγνώστη i-Ρad, όπου πάλι η συνεργασία εκδότη - Αpple θα είναι 70 - 30.

Και οι γάλλοι εκδότες προσανατολίζονται σε ένα πλαίσιο συνεργασίας με τα ψηφιακά βιβλιοπωλεία με έκπτωση 25%, μιας και τα έξοδα του ψηφιακού βιβλιοπώλη είναι αρκετά μειωμένα (ανυπαρξία στοκ, φυσικού χώρου έκθεσης, προσωπικού κτλ.).

1.2 Πλατφόρμες διαχείρισης πώλησης των ψηφιακών βιβλίων. Η πώληση ψηφιακού βιβλίου μέσω Διαδικτύου απαιτεί την ανάπτυξη ειδικού προγράμματος λογισμικού, που αποκαλείται «πλατφόρμα». Αυτή δίνει τη δυνατότητα στον ψηφιακό βιβλιοπώλη να διαχειριστεί τη διαδικασία της πώλησης του ψηφιακού βιβλίου, που περιλαμβάνει αρκετά σύνθετα βήματα μέχρι την ολoκλήρωσή της.

Στη Γαλλία υπάρχουν ή αναπτύσσονται σήμερα τέσσερις τέτοιες πλατφόρμες των εκδοτικών οίκων Hachette (Numilog), Editis, Eden Livres (Gallimard, Flammarion, La Martiniere), L’. Harmattan. Ο ψηφιακός βιβλιοπώλης θα συνεργάζεται με τις πλατφόρμες αυτές για να ολοκληρώνεται η πώληση του ψηφιακού βιβλίου.

Για να υπάρχει πλήρης λειτουργικότητα ανάμεσα στις πλατφόρμες, θα απαιτηθεί να παρεμβληθεί στο κύκλωμα μια ψηφιακή βάση δεδομένων των κυκλοφορούντων βιβλίων, έτσι ώστε να μπορεί ο ενδιαφερόμενος χρήστης-αγοραστής να βρίσκει όλη τη διαθέσιμη βιβλιογραφία.

Στη Γερμανία την αντίστοιχη πλατφόρμα ανέπτυξε το Γερμανικό Συνδικάτο του βιβλίου και λέγεται Libreka. Και στην περίπτωση αυτή ο χρήστης μπορεί να αγοράσει ψηφιακά βιβλία είτε από τον εκδότη απευθείας αν ξέρει ακριβώς τι θέλει είτε μέσω βιβλιοπώλη αν ψάχνει κάποιο θέμα γενικά, όπως και στα φυσικά βιβλία. Περιέχει μέχρι στιγμής 100.000 τίτλους.

Οι πολωνοί και οι βραζιλιάνοι εκδότες έχουν προχωρήσει στην ανάπτυξη ενιαίας πλατφόρμας από διετίας. Σίγουρα θα υπάρχουν και άλλα παραδείγματα χωρών με συγκρίσιμα με την Ελλάδα μεγέθη που θα έχει ενδιαφέρον να εξεταστούν - όπως οι Σκανδιναβικές χώρες, Ολλανδία, Τσεχία, Βέλγιο κ.ά.

2. Όροι παραχώρησης των πνευματικών δικαιωμάτων των δημιουργών στους εκδότες

Από τις πληροφορίες που συγκεντρώθηκαν ως σήμερα προκύπτει ότι για το ψηφιακό βιβλίο το πλαίσιο οικονομικής συνεργασίας των δημιουργών με τους εκδότες κινείται στα ίδια επίπεδα αμοιβών όπως και για το φυσικό βιβλίο. Θα υπάρχουν πάντα οι εξαιρέσεις που θα επιβεβαιώνουν τον κανόνα.

Η πώληση περιεχομένου ψηφιακού βιβλίου κάνει πιο σύνθετη την οικονομική σχέση με τον δημιουργό γιατί αυξάνονται οι δυνατότητες δημιουργίας προϊόντων: μπορούν να πωλούνται κεφάλαια ή μέρη ή αποσπάσματα του βιβλίου, εικονογραφήσεις κ.ά.

3. Αντιμετώπιση από τις οικονομικές αρχές του ψηφιακού βιβλίου ως προϊόντος

Οι ευρωπαίοι εκδότες επιδιώκουν να κατοχυρώσουν και για το ψηφιακό βιβλίο το χαμηλό ποσοστό του ΦΠΑ που ισχύει για το βιβλίο. Στο θέμα του ΦΠΑ έχει αρμοδιότητα η Ευρωπαϊκή Επιτροπή και για τις οποιεσδήποτε αλλαγές στο ισχύον καθεστώς κάθε χώρας απαιτείται η έγκρισή της. Το ίδιο επιδιώκουν να κάνουν οι ευρωπαίοι εκδότες και για την καθιέρωση της ενιαίας τιμής στο ψηφιακό βιβλίο, όπου βέβαια αυτή ισχύει.

4. Τεχνικές ψηφιοποίησης και προστασίας των βιβλίων

Όπως συμβαίνει στο ξεκίνημα εισαγωγής νέων τεχνολογικών προϊόντων στην αγορά, έτσι και στον χώρο του ψηφιακού βιβλίου υπάρχει μια πληθώρα ψηφιακών αναγνωστών (e-readers), καθώς και format ψηφιοποίησης του περιεχομένου που αυτοί χρησιμοποιούν, ενώ το e-pub είναι το format που σήμερα είναι περισσότερο διαδεδομένο. Η αγορά σύντομα θα καταλήξει ποιοι ψηφιακοί αναγνώστες, καθώς και ποιο πρότυπο ψηφιοποιημένου περιεχομένου θα επικρατήσουν.

Την ψηφιοποίηση των αρχείων την αναλαμβάνει το ατελιέ σελιδοποίησης, που θα καλείται να παραδίδει στον εκδότη το σελιδοποιημένο βιβλίο σε όλες εκείνες τις ψηφιακές μορφές που αυτός θα χρειαστεί, δηλαδή σε:

• pdf για εκτύπωση (σημερινή τρέχουσα μορφή)
• pdf για wseb use
• αρχείο κατάλληλο για iPhone
• e-pub... κ.ά.

Θα πρέπει τα ατελιέ να εκσυγχρονιστούν ώστε να χρησιμοποιούν τα προγράμματα εκείνα που θα τους επιτρέπουν την παράδοση αρχείων σε πολλαπλές μορφές ψηφιοποίησης.

Ενα επιπλέον ζήτημα που καθιστά επίπονη τη μετατροπή των συμβατικών βιβλίων σε ψηφιακά είναι η απαραίτητη σύνταξη και επισύναψη σχετικών πληροφοριών που περιγράφουν και χαρακτηρίζουν το βιβλίο και το συνοδεύουν στο Διαδίκτυο. Οι πληροφορίες αυτές αποκαλούνται «μεταδεδομένα» (metadata).

Γενικά, η παραγωγή ψηφιακών βιβλίων είναι περίπλοκη και ακριβή λόγω της ανάγκης τήρησης αυστηρών κανόνων και προτύπων, για τα οποία απαιτείται εκπαίδευση τόσο των εξωτερικών συνεργατών των εκδοτικών οίκων όσο και των στελεχών των ίδιων των οίκων. Απαιτούνται ως εκ τούτου επενδύσεις για την έναρξη λειτουργίας των νέων εργαλείων, εγκαταστάσεις και δαπάνες για τη συντήρησή τους.

Οσον αφορά την προστασία του περιεχομένου, από πολλές πλευρές επιβεβαιώνεται ότι η λύση DRM της Adobe δεν εξασφαλίζει προστασία γιατί κυκλοφορεί στο Διαδίκτυο ανάλογο πρόγραμμα που τη σπάει, ενώ η χρήση DRΜ καθιστά πολύ δύσχρηστο το ψηφιακό βιβλίο. Αντ'’ αυτού τείνει να επικρατήσει η «κοινωνική» ή «ψυχολογική» προστασία του e-book με εμφανές και αόρατο υδατογράφημα. Το εμφανές μπορεί ο hacker να το αφαιρέσει, αλλά τα αόρατα, επειδή είναι σε πολλά σημεία του εγγράφου, δεν θα είναι ποτέ σίγουρος ότι τα έσβησε όλα.

5. Ψηφιακές βιβλιοθήκες

Το ψηφιακό βιβλίο θα πρέπει να είναι διαθέσιμο και από ψηφιακές βιβλιοθήκες κάθε είδους, δημόσιες, δημοτικές, σχολικές, ΑΕΙ, ιδιωτικές κ.ά.

Ο νέος ρόλος που θα έχει στο ψηφιακό περιβάλλον του βιβλίου ο βιβλιοθηκονόμος είναι ιδιαίτερα σημαντικός καθόσον θα είναι διαχειριστής ενός αυξημένου όγκου πληροφοριών (μεταδεδομένων), αλλά και «συναθροιστής» (aggregator), δηλαδή δημιουργός νέων προϊόντων: θα συνθέτει κείμενα από τμήματα βιβλίων, άρθρων σε περιοδικά, στο Διαδίκτυο και αλλού, δημιουργώντας ένα νέο προϊόν.

6. Ευαισθητοποίηση του αναγνωστικού κοινού και των ΜΜΕ για το ψηφιακό βιβλίο

Υπάρχει διεθνώς μια τάση στους χρήστες του Διαδικτύου να θεωρούν ότι όλα τα περιεχόμενα στο Διαδίκτυο οφείλουν να παρέχονται δωρεάν.

Πρέπει να αντιμετωπίσουμε ως ευνομούμενη ευρωπαϊκή χώρα το θέμα των δικαιωμάτων πνευματικής ιδιοκτησίας (δικαιώματα συγγραφέων, μεταφραστών, εικονογράφων, φωτογραφικού υλικού κ.ά.).

Θα πρέπει να γίνει κατανοητό σε όλες τις ηλικίες και ιεραρχίες των πολιτών (από τα παιδιά του δημοτικού σχολείου μέχρι τους ανώτατους κρατικούς λειτουργούς) ότι η πνευματική δημιουργία θεμελιώνει και στηρίζει τον πολιτισμό μιας χώρας, γι’' αυτό και αμείβεται όπως οι άλλες εργασίες. Η αναπαραγωγή ενός οποιουδήποτε έργου (τέχνης, λογοτεχνίας, επιστήμης, κ.ο.κ.) σε αντίγραφα πωλείται, δεν δωρίζεται, όπως ακριβώς συμβαίνει με όλα τα άλλα προϊόντα κόπου και χρόνου στον κόσμο.

Στο σημείο αυτό πρέπει να τονίσουμε τον κίνδυνο που δημιουργείται από την πειρατεία. Εάν δεν υπάρξει η αμοιβή, η υλική και ηθική, για τους δημιουργούς και γι’ αυτόν που παρουσιάζει και προβάλλει τα έργα των δημιουργών, δεν θα υπάρξει δημιουργία, δεν θα υπάρξει διάδοση της δημιουργίας, δεν θα υπάρξει βιβλίο, δεν θα υπάρξει μετάφραση, με όλες τις συνέπειες.

7. Υποστήριξη από την πολιτεία στον εκδοτικό χώρο για την ανάπτυξη του ψηφιακού βιβλίου

Σε νομοθετικό επίπεδο η πολιτεία θα πρέπει να αναπροσαρμόσει τον νόμο 2121/93 περί πνευματικής ιδιοκτησίας ώστε να συμπεριλάβει και την περίπτωση του ψηφιακού υλικού κάθε είδους.

Η μετάβαση από το περιβάλλον του συμβατικού βιβλίου στη νέα εποχή του ψηφιακού βιβλίου θα απαιτήσει οικονομικούς πόρους, ανθρώπους και χρόνο. Επίσης, θα απαιτήσει συμμαχίες και συνεργασίες με όλους τους φορείς του χώρου του βιβλίου, άνοιγμα στην πληροφόρηση και συναινετικό πνεύμα.

Η πολιτεία διαθέτει πολλούς οργανισμούς, όπως το ΕΚΕΒΙ και το ΕΚΤ, που ενδιαφέρονται να συμμετάσχουν σε μια τέτοια προσπάθεια στήριξης του εκδοτικού κόσμου για τη μετάβαση στο νέο ψηφιακό περιβάλλον. Αν λάβουμε υπόψη και το γεγονός ότι μπορούν να αξιοποιηθούν προς τούτο και πόροι από το ΕΣΠΑ, ο ευρύτερος κλάδος του βιβλίου μπορεί να μεταβεί με επιτυχία στο νέο περιβάλλον.