07 Μαρτιου 2010
Posted in
Επικαιρότητα
ΔΙΑΔΙΚΤΥΟ: ΑΓΓΕΛΟΣ Ή/ΚΑΙ ΔΑΙΜΟΝΑΣ;
Το παγκόσμιο χωριό στήθηκε στον κυβερνοχώρο και οι πολίτες του ξεκίνησαν γεμάτοι ευεξία τη νέα ζωή. Εκεί, στο νέο δυνητικό περιβάλλον στο οποίο τα τελευταία χρόνια βρέθηκε να ζει ο άνθρωπος, μεταξύ εικονικού και πραγματικού, η πρόσβαση στη γνώση και την πληροφορία είναι απεριόριστη, η δημοσιοποίηση απόψεων και η διαβούλευση γίνονται ελεύθερα, εργασία και αγορές μπορούν να διεκπεραιωθούν από το σπίτι. Οι ανθρώπινες σχέσεις απέκτησαν μιαν άλλη διάσταση, καθώς πρόσωπα και προσωπεία, επώνυμοι κι ανώνυμοι επικοινωνούν, εκδραματίζουν ρόλους, συνδιαλέγονται και σχηματίζουν τις κοινότητες του κυβερνοχώρου.
Τα οφέλη από την τεράστια ανάπτυξη της τεχνολογίας είναι ποικίλα και αναμφισβήτητα. Παράλληλα όμως άρχισαν να προκύπτουν νέες μορφές παραβατικότητας, όπως ο εκφοβισμός μέσω Διαδικτύου, ενώ ψυχίατροι και ψυχολόγοι μιλούν για συμπτώματα εθισμού και οι κοινωνικοί επιστήμονες προβληματίζονται για το αν οι νέες δυνητικές κοινότητες θα αντικαταστήσουν τις παλιές, των οποίων η έλλειψη ταλανίζει τον σύγχρονο αστό. Γενικότερα τα ερωτήματα που προκύπτουν είναι πολλά, όπως: Τα παιδιά και οι νέοι που περνούν ώρες ατέλειωτες στον υπολογιστή «συνομιλώντας» με γνωστούς και αγνώστους κινδυνεύουν να προτιμήσουν την εικονική παρέα από την πραγματική, χάνοντας την εμπειρία τής πρόσωπο με πρόσωπο επικοινωνίας, της απαραίτητης για τη συγκρότηση εαυτού; Το Διαδίκτυο αποτελεί ένα είδος διεξόδου για τους μοναχικούς και εσωστρεφείς ανθρώπους ή επιδεινώνει την εσωστρέφειά τους; Στα Ιnternet cafe περνά την ώρα του ένα μοναχικό πλήθος ή αναπτύσσονται σχέσεις ανάμεσα στους θαμώνες, όμοιες με εκείνες των παλιών καφενείων;
Σε αυτά τα ζητήματα επιχειρείται να δοθούν απαντήσεις ή μάλλον να ανοιχθεί μια συζήτηση πάνω σε αυτά. Το Διαδίκτυο, άγγελος ή/και δαίμονας, είναι εδώ.
Η ΟΜΑΔΙΚΟΤΗΤΑ ΣΤΟ ΔΙΑΔΙΚΤΥΟ
Στον κυβερνοχώρο κτίζονται νέες ομαδικότητες με πολλά θετικά και αρνητικά στοιχεία
ΚΛΗΜΗΣ ΝΑΥΡΙΔΗΣ, ΚΑΘΗΓΗΤΗΣ ΨΥΧΟΛΟΓΙΑΣ ΣΤΟ ΠΑΝΕΠΙΣΤΗΜΙΟ ΑΘΗΝΩΝ,ΠΡΟΕΔΡΟΣ ΤΗΣ ΕΛΛΗΝΙΚΗΣ ΨΥΧΟΛΟΓΙΚΗΣ ΕΤΑΙΡΕΙΑΣ
Οταν ο αμερικανός κοινωνιολόγος Εrving Goffman έγραφε το περίφημο βιβλίο του Η παρουσίαση του εαυτού στην καθημερινή ζωή (Τhe presentation of self in everyday life, Νew Υork - London, Αnchor Βooks Doubleday, 1959) δεν είχε προφανώς ιδέα για το τι θα γινόταν 45-50 χρόνια μετά, με το Facebook και τους διάφορους ιστότοπους κοινωνικής δικτύωσης ή τα πάσης φύσεως παιχνίδια στο Διαδίκτυο, όπου ο κάθε παίκτης αναλαμβάνει έναν ρόλο ή κατασκευάζει έναν «άλλο» φανταστικό εαυτό, προκειμένου να επικοινωνεί με τους εξίσου φανταστικούς συμπαίκτες του, προϊόντα της φαντασίας άλλων, αγνώστων μεταξύ τους σε πραγματικό επίπεδο ανθρώπων. Αυτό που προσπαθούσε να περιγράψει, χτίζοντας τις βάσεις μιας από τις σημαντικότερες θεωρίες της σύγχρονης κοινωνιολογίας, είναι το πώς ο καθένας από εμάς ανακαλύπτει διαρκώς τη σχέση του με τον (κοινωνικό) εαυτό του μέσα από την επικοινωνία σε διάφορες καταστάσεις της καθημερινότητας: στο σπίτι, στο σχολείο, στη δουλειά, σε ένα μαγαζί που πάει για να ψωνίσει, στον γιατρό, στον δρόμο κτλ. Μας έδειχνε την κοινωνία σαν μια τεράστια θεατρική σκηνή, στην οποία ο καθένας σκηνοθετεί αενάως τον εαυτό του, σύμφωνα με αυτά που έχει μάθει να περιμένει από τους άλλους και αυτά που εκείνοι υποτίθεται ότι θα περίμεναν από κάποιον σαν τον ίδιο.
Βρισκόμαστε ακριβώς στο πεδίο της άμεσης διαπροσωπικής επικοινωνίας, εκείνης επάνω στην οποία βιώνονται και σφυρηλατούνται οι έννοιες του δεσμού και της ομαδικότητας, όπου η πραγματικότητα για τον εαυτό και η πραγματικότητα του εαυτού ορίζονται και οριοθετούνται κατ’ εξοχήν από τη φυσική παρουσία των άλλων. Γιατί η φυσική τους παρουσία είναι ακριβώς αυτή που επιτρέπει και στη φαντασία να τους φαντάζεται όπως τους φαντάζεται. Η φυσική τους όμως παρουσία είναι εκείνη που συγκρατεί και τη φαντασία, προσφέροντας στους μεν και στους δε τη δυνατότητα για έναν απαραίτητο έλεγχο της πραγματικότητας. Σε αυτή τη συνάντηση του εσωτερικού ψυχικού κόσμου με την εξωτερική πραγματικότητα, που είναι η ίδια η ετερότητα του άλλου, θεμελιώνεται και η ιδρυτική πράξη της σύνδεσης με τον κόσμο, με τη γλώσσα, με την κοινωνία. Από πολύ νωρίς, από τη βρεφική και νηπιακή ηλικία, έως την ενήλικη ζωή δεν είναι τόσο οι συμπτώσεις, αλλά οι αποκλίσεις ανάμεσα σε αυτό που περιμένουμε από τον άλλο και σε αυτό που εκείνος φέρνει, οι στιγμές αναντιστοιχίας και ασυνέχειας, που μας βοηθούν να προχωρήσουμε, να αναπτυχθούμε, να δυναμώνουμε και να ωριμάζουμε ως άνθρωποι. Και σε κάθε ομάδα – στην οικογένεια, στο σχολείο, στην παρέα, στο εργασιακό περιβάλλον – ο διαπροσωπικός δεσμός, αυτό που κάνει δηλαδή μια ομάδα να είναι ομάδα, έρχεται ως αποτέλεσμα της αλληλεπίδρασης μεταξύ των υποκειμένων· ως αποτέλεσμα, με άλλα λόγια, μιας εξαιρετικά σύνθετης κατάστασης, όπου ενώ από το ένα μέρος το κάθε μέλος «καθρεφτίζεται» ψυχικά μέσα στα υπόλοιπα και ταυτόχρονα τα «καθρεφτίζει» ατομικά ή συλλογικά, από το άλλο μέρος το κάθε υποκείμενο δέχεται διαρκώς από τα υπόλοιπα και ταυτόχρονα το ίδιο τους απευθύνει μηνύματα που επιβεβαιώνουν, διαψεύδουν ή διορθώνουν αυτά που «βλέπει» επάνω στα άλλα ή αυτά που εκείνα «βλέπουν» σε αυτό.
Στο Διαδίκτυο αυτός ο έλεγχος της πραγματικότητας, όταν δεν απουσιάζει, είναι περιορισμένος ή στρεβλός. Ο κάθε χρήστης – να μια λέξη που χωρίς να θέλει μας πάει αλλού – έχει τη δυνατότητα να επιλέγει έναν φανταστικό εαυτό και να τον διατηρεί ή να τον αλλάζει κατά βούληση, να τον εισάγει ή να τον αποσύρει όποτε θέλει, να κάνει ή να ξε-κάνει πράγματα, στα διάφορα παιχνίδια, χωρίς εμπόδια αλλά και χωρίς επιπτώσεις στην πραγματική του ζωή, να επινοεί τους άλλους, να τους μετακινεί ή να τους «σβήνει» (μόνο από το ίδιο το Διαδίκτυο δεν μπορεί τίποτε να σβήσει), να κάνει «φιλίες» με άτομα που αν τα γνώριζε ή αν τον γνώριζαν δεν θα τον έκαναν ποτέ φίλο ή δεν θα τα συναναστρεφόταν ποτέ. Δίνει όμως από το άλλο μέρος και τη δυνατότητα, ιδιαίτερα σε άτομα κοινωνικά απομονωμένα ή με δυσκολίες στην πρώτη επαφή, για γνωριμίες που όχι σπάνια μπορεί να έχουν προεκτάσεις στην πραγματική ζωή. Υπάρχουν αληθινές φιλίες, ερωτικοί δεσμοί, ακόμη και γάμοι που ξεκίνησαν από το Διαδίκτυο. Είναι όμως γεγονός ότι η διαδικτυακή ομαδικότητα είναι πολύ διαφορετική από την άμεσα και αδιαμεσολάβητα διαπροσωπική. Είναι πιο αδέσμευτη και χαλαρή, περισσότερο εγωκεντρική και λιγότερο υποταγμένη στους περιορισμούς των αποστάσεων, του χρόνου, της ταυτότητας και της ετερότητας, άρα και της πραγματικότητας. Τα διάφορα φόρα αποτελούν τα κατ’ εξοχήν πρότυπά της. Πρόσφατα μια μαθήτρια τιμωρήθηκε με αποπομπή από το σχολείο της γιατί οργάνωσε στο Facebook μια «ομάδα» εναντίον της διευθύντριας με θέμα «Ναι, κι εγώ μισώ την Τάδε». Για να την υποστηρίξουν οι διαμαρτυρόμενοι συμμαθητές της οργάνωσαν και αυτοί στο Facebook μια άλλη «ομάδα» με θέμα «Θέλουμε τη συμμαθήτριά μας πίσω στο σχολείο» («Ελευθεροτυπία», 11.2.2010).
Σε έναν κόσμο οπου σε επίπεδο κοινωνικών σχέσεων τον χαρακτηρίζουν η έλλειψη ή η δυσκολία ουσιαστικής επικοινωνίας, η απομόνωση, η μοναξιά και η κοινωνική αποσύνδεση, το διαδικτυακό σύμπαν – όπως στο κοντινό παρελθόν η τηλεόραση – προσφέρει ίσως μια διέξοδο.
Πολλά παιδιά και νέοι παίζουν με τις ώρες σήμερα διάφορα διαδικτυακά παιχνίδια παρουσιάζοντας όλα σχεδόν τα χαρακτηριστικά των εξαρτήσεων από ουσίες: δεν αντέχουν την πραγματική πραγματικότητα και γι’ αυτό δεν αντέχουν να περάσει μέρα χωρίς να βρεθούν οκτώ, δέκα, ακόμη και δώδεκα ώρες μπροστά στον υπολογιστή, πράγμα που αντιστοιχεί βεβαίως στα στερητικά σύνδρομα που προκαλεί και η εξάρτηση από τα ναρκωτικά. Το «βύθισμα» στο παιχνίδι, με όλες τις παθολογικά «θεραπευτικές» του ιδιότητες για τον παίκτη – απόσπαση και ψυχολογική μόνωση από τις ανυπόφορες για ένα αδύναμο ή ελλειμματικό Εγώ ψυχικές πιέσεις και συγκρούσεις που προκαλεί ενίοτε η επαφή με το πραγματικό ανθρώπινο περιβάλλον –, είναι ανάλογο με τη «μαστούρα» των τοξικομανών. Σε αυτά θα πρέπει να προστεθούν και οι αποδεδειγμένα (κοινωνικές, αλλά και για τον οργανισμό) βλαπτικές συνέπειες της καθ’ έξιν καταχρηστικής έκθεσης στον διαδικτυακό χώρο, που παραπέμπουν στα σοβαρά κοινωνικά προβλήματα και στα προβλήματα υγείας που απειλούν τους τοξικομανείς. Αρκετά από αυτά τα παιδιά και τους νέους έρχονται σήμερα και ζητούν βοήθεια, με δική τους πρωτοβουλία ή με των οικείων τους, από εξειδικευμένες υπηρεσίες κέντρων, όπως το ΚΕΘΕΑ ή το «18 Ανω», που παραδοσιακά ασχολούνταν μόνο με την τοξικοεξάρτηση και τον αλκοολισμό, αλλά τα τελευταία χρόνια και με άλλες μορφές νοσηρών εξαρτήσεων, όπως ο τζόγος, η υπερφαγία και η εξάρτηση από το Διαδίκτυο.
Τα άτομα αυτά, εκτός των άλλων, παρουσιάζουν άγχος, μεγάλη δυσκολία έως και αδυναμία να εκφράζουν λεκτικά τα συναισθήματά τους και να συνδέονται μεταξύ τους ή και με τους ίδιους τους θεραπευτές.
Η ΚΥΒΕΡΝΟΚΟΙΝΩΝΙΚΟΤΗΤΑ ΚΑΙ ΤΑ ΟΡΙΑ ΤΗΣ
Οι συμμετέχοντες έχουν τη δυνατότητα να μεταφέρουν προσωπικές εμπειρίες, ιδέες, εμπνεύσεις, προσδοκίες και οράματα
ΚΩΣΤΑΣ ΚΟΣΚΙΝΑΣ, ΑΝΑΠΛΗΡΩΤΗΣ ΚΑΘΗΓΗΤΗΣ ΣΤΟ ΤΜΗΜΑ ΨΥΧΟΛΟΓΙΑΣ ΤΟΥ ΠΑΝΤΕΙΟΥ ΠΑΝΕΠΙΣΤΗΜΙΟΥ, ΔΙΕΥΘΥΝΤΗΣ ΤΟΥ ΚΕΝΤΡΟΥ ΨΥΧΟΚΟΙΝΩΝΙΟΛΟΓΙΚΗΣ ΕΡΕΥΝΑΣ ΤΗΣ ΔΙΑΚΥΒΕΡΝΗΣΗΣ ΤΩΝ ΔΥΝΗΤΙΚΩΝ ΚΟΙΝΟΤΗΤΩΝ (ΕΡΕΥΝΗΤΙΚΟ ΚΕΝΤΡΟ ΩΜΕΓΑ)
ΧΑΡΑΛΑΜΠΟΣ ΤΣΕΚΕΡΗΣ, ΔΡ ΚΟΙΝΩΝΙΟΛΟΓΙΑΣ ΔΙΔΑΣΚΩΝ ΠΑΝΤΕΙΟΥ ΠΑΝΕΠΙΣΤΗΜΙΟΥ ΚΑΙ ΕΠΙΣΤΗΜΟΝΙΚΟΣ ΣΥΝΕΡΓΑΤΗΣ ΤΟΥ ΚΕΝΤΡΟΥ ΨΥΧΟΚΟΙΝΩΝΙΟΛΟΓΙΚΗΣ ΕΡΕΥΝΑΣ ΤΗΣ ΔΙΑΚΥΒΕΡΝΗΣΗΣ ΤΩΝ ΔΥΝΗΤΙΚΩΝ ΚΟΙΝΟΤΗΤΩΝ (ΕΡΕΥΝΗΤΙΚΟ ΚΕΝΤΡΟ ΩΜΕΓΑ)
Ο όρος «κυβερνοκοινωνικότητα» (cybersociality) αναφέρεται στις ποικίλες μορφές κοινωνικότητας που αυτοοργανώνονται και αυτοεξελίσσονται εντός του κυβερνοχώρου.
Στον άυλο αυτόν χώρο επαναπροσδιορίζονται ριζικά και επαναδιαπραγματεύονται δυναμικά ατομικές και συλλογικές ταυτότητες, βιογραφίες και εαυτοί. Ταυτόχρονα, ο κυβερνοχώρος καθίσταται το πεδίο μιας μη αντιστρέψιμης, μη κατευθυνόμενης και μη προβλέψιμης διαδικασίας παγκοσμιοποίησης.
Φυσικά, το φαινόμενο της απόυπολογιστή-διαμεσολαβημένης επικοινωνίας και, ειδικότερα, οι τεχνολογίες ΙSDΝ (περί το έτος 2002), οι οποίες επέτρεψαν ένα είδος ψηφιακού περιεχομένου δημιουργημένου-από-χρήστες (User-Created Content), αποτέλεσαν την αναγκαία υλική συνθήκη για τη δημιουργία του λεγόμενου κοινωνικού ιστού (Social Web) και τη συνακόλουθη ανάδυση, καλλιέργεια και ανάπτυξη νέων και ρηξικέλευθων μορφών ανθρώπινης αλληλεπίδρασης και κοινωνικής συμβίωσης. Οι αναδυόμενες εναλλακτικές μορφές κοινοτικής ζωής συνεπάγονται ένα α-χωρικό εδώ και τώρα, όπου συγκεντρώνονται ετερόκλητες φωνές, κουλτούρες, μνήμες και παραδόσεις, οι οποίες διαθέτουν μια ελάχιστη κοινή αναφορά: τη συνύπαρξή τους στην παγκοσμιοποιημένη επικράτεια των νέων δυνητικών κόσμων. Η κοινωνική δικτύωση πλέον ψηφιοποιείται, και συνεπώς αλλάζει άρδην αισθητική, ρυθμό, χαρακτήρα, περιεχόμενο και δυναμική.
Ωστόσο η θεμελιώδης αρχή της δυνητικότητας (virtuality), η οποία διέπει εξ ολοκλήρου την κυβερνοκοινωνικότητα, συνεπάγεται μια κουλτούρα ταυτόχρονα πραγματική και δυνητική, εντός της οποίας κρίσιμα φιλοσοφικά και κοινωνιολογικά ερωτήματα (περί ταυτότητας, βιογραφίας, εαυτού, υποκειμενικότητας, δράσης, αναπαράστασης, γνώσης κ.ο.κ.) μας οδηγούν στο «να δούμε τα πράγματα διαφορετικά» (C. W. Μills). Με τα λόγια του Μanuel Castells, η δυνητικότητα είναι η σύγχρονη «υλική βάση» πάνω στην οποία «βιώνουμε την ύπαρξή μας» και «τρέφουμε τα όνειρά μας».
Προφανώς, οι φορμαλιστικοί καρτεσιανοί δυϊσμοί, όπως λ.χ. σώμα - πνεύμα, θεωρία - πράξη, συλλογικό - ατομικό, αντικειμενικό - υποκειμενικό κ.ο.κ., δεν μας βοηθούν καθόλου στο να συλλάβουμε επαρκώς την εκπληκτικά πολύπλοκη «φύση» της κυβερνοκοινωνικότητας. Αλλά το διαρκές παιχνίδισμα μεταξύ πραγματικού και δυνητικού (υποκειμένου και υπερκειμένου) συνεχίζει να αντι-παραθέτει δύο διαφορετικές εικόνες.
Από τη μια πλευρά, καταθλιπτικά βυθισμένοι σε μια άκρως εξατομικευμένη (ή μάλλον ατομοποιημένη) μπλαζέ πραγματικότητα, καλλιεργούμε υποκειμενικές (έως σολιψιστικές) εκδοχές ζωής, οι οποίες αδιαφορούν παγερά για τη ρεαλιστική ευθυγράμμισή τους με την αλήθεια και την αντικειμενική πραγματικότητα (ναι, υπάρχει και αυτή!). Εδώ η κυβερνοκοινωνικότητα ισοδυναμεί με μια ψευδαίσθηση κοινωνικότητας (δηλαδή, με μια αυταπάτη) και λειτουργεί σαν ένα κρυφό αντίβαρο στις απογοητεύσεις, στις ματαιώσεις, στο άγχος και στην αβάσταχτη μοναξιά της καθημερινότητας. Παρά τον εμφανή και αδιαμφισβήτητο υπερπληθωρισμό των συνδέσεων, των εικόνων, των ειδήσεων και των πληροφοριών, «ο κόσμος μας περιβάλλεται όλο και περισσότερο από τέσσερις τοίχους» (Γ. Κουζέλης).
Από την άλλη πλευρά, δεν υπάρχει τίποτε πιο κοινωνικό από τον ίδιο τον κυβερνοχώρο! Ο καθένας μπορεί, είτε ελεύθερα είτε υπό προϋποθέσεις, να έχει την ηλεκτρονική (μη φυσική) παρουσία του σε έναν τόπο στον οποίο τάχιστα ανθούν και αναπτύσσονται εύθραυστες μορφές «ρευστής αγάπης» (Ζ. Βauman), ανοιχτές, διαδραστικές και αμφίδρομες σχέσεις, χωρίς ουσιοκρατικούς εδαφικούς περιορισμούς και προσδέσεις.
Στο πλαίσιο του ριζικού κατακερματισμού (fragmentation) του χρόνου και της πλήρους απόσπασής του από τον χώρο (το φαινόμενο του αποτοπισμού), όλοι μπορούν να συνδεθούν με όλους. Ο καθένας λίγο-πολύ μπορεί να βρει τον χώρο του και τους ιδιοσυγκρασιακούς τρόπους διαλογικής αυτοέκφρασής του. Η απάντηση λοιπόν στη νεωτεριστική φετιχιστική εμμονή για έλεγχο, ομοιογένεια, καθαρότητα και τάξη δίνεται ηχηρά από την αυθόρμητη «συλλογικότητα που αναδύεται όταν πολλαπλοί μέτοχοι της δυνητικής πραγματικότητας συνεργάζονται για να κτίσουν τον κόσμο τους» (Κ. Ηayles).
Γενικότερα, η κυβερνοκοινωνικότητα συγκεντρώνει ένα ετερόκλητο σύνολο ιδιαίτερων χαρακτηριστικών που μας υπενθυμίζουν τις ομοιότητες (συνέχειες) και τις αντιθέσεις (ασυνέχειές) της προς τη συμβατική κοινωνικότητα.
Πρώτον, φέρει όλα τα «φυσιολογικά» συμπτώματα της γήινης κοινωνικής αλληλεπίδρασης: θετικά και αρνητικά συναισθήματα, χαρά και λύπη, συμφωνίες και ασυμφωνίες, εισδοχή και αποκλεισμό, αποδοχή και απόρριψη, απλές γνωριμίες, φιλίες (κοντινές ή εξ αποστάσεως) ή ερωτικές σχέσεις, αλλά και ατομικές ή συλλογικές αντιγνωμίες, αντιπαραθέσεις, συγκρούσεις και εχθρότητες. Πάντως η εγγενής έλλειψη της σωματικότητας λειτουργεί συχνά προς όφελος των εφήμερων (ανεύθυνων) δεσμεύσεων και, αντιστρόφως, σε βάρος της ενσυναίσθησης (empathy).
Δεύτερον, χαρακτηρίζεται από μια πρωτόγνωρη και ανεξέλεγκτη ταχύτητα και κινητικότητα. Οι συμμετέχοντες μπορούν με σχετική ευκολία να πηγαινοέρχονται «online» από κοινότητα σε κοινότητα, μεταφέροντας δημιουργικά προσωπικές εμπειρίες, ιδέες, εμπνεύσεις, προσδοκίες και οράματα.
Ως εκ τούτου, η κυβερνοκοινωνικότητα πυροδοτεί διαρκώς (μη γραμμικά) φαινόμενα ανάδυσης: «πολλές κοινότητες, πολλές μορφές διακυβέρνησης, πολλά είδη συμμετεχόντων», αλλά και μια καινοτομική έννοια πολλαπλής ταυτότητας και κοινοτικής κινητικότητας, η οποία δημιουργεί εν τέλει «έναν συμμετέχοντα (πολίτη) πολύ πιο ευαίσθητο στις χαρές και στις προκλήσεις μιας ενεργής πολιτικής ζωής» (Ρ. Ηartzog).
Είναι βέβαιο ότι η καρδιά της κυβερνοκοινωνικότητας, όπως εύστοχα μας υπενθυμίζει ο γάλλος κοινωνιολόγος Dominique Wolton, δεν βρίσκεται στην πλευρά των μηχανών, αλλά στην πλευρά των ανθρώπων και των κοινωνιών (στον βαθμό βέβαια που οι δύο αυτές πλευρές μπορούν να διακριθούν αναλυτικά).
Τρίτον, είναι πολυλογική, πολύ πλοκη και αμφίθυμη: συμπεριέχει αντιφατικά (αλλά όχι ασυμβίβαστα) το δημόσιο και το ιδιωτικό, την ομοιομορφία και τη διαφορετικότητα, την εμπιστοσύνη και την καχυποψία, το δομημένο και το αδόμητο, το προσδιορισμένο και το απροσδιόριστο.
Στους ιστότοπους κοινωνικής δικτύωσης, για παράδειγμα, η ρευστότητα του άχωρου και άυλου κυβερνοχώρου συνυπάρχει διαλεκτικά με την προσωποποιημένη αμοιβαιότητα.
Στους ιστότοπους αυτούς (βλ. Facebook, ΜySpace, ΥouΤube, Τwitter, LinkedΙn κτλ.), όπως επίσης και στα online παιχνίδια (ΜΜΟRΡGs), η κοινωνικότητα αυξητικά αποκτά τον ιανόμορφο χαρακτήρα ενός χαοτικού συστήματος: διέπεται από τοπικούς και προκαθορισμένους (συγκεκριμένους και συχνά απλούς και εξηγήσιμους) κανόνες διατομικής συμπεριφοράς, μέσα από τους οποίους προκύπτουν (αναδύονται) αυθορμήτως φαινόμενα παγκόσμια, πολύπλοκα και απρόσμενα. Με άλλα λόγια, ο ντετερμινισμός πορεύεται χέρι χέρι με τη μη προβλεψιμότητα.
Τα κοινωνικά γεγονότα παράγονται πλέον με πρωτόγνωρα ιλιγγιώδεις ρυθμούς. Ο ορίζοντας προβλεψιμότητας λοιπόν των νέων μορφών κοινωνικότητας ελαχιστοποιείται δραματικά. Είναι αυτονόητο ότι αυτή η ελαχιστοποίηση είναι ικανή για τα χειρότερα ή τα καλύτερα.
Ας ελπίσουμε τουλάχιστον ότι η κυβερνοκοινωνικότητα θα διαδραματίσει έναν θετικό ρόλο στην εκπλήρωση βασικών προοδευτικών ζητουμένων, όπως η πιο ενεργή συμμετοχή των πολιτών στα κοινά και ο ουσιαστικός εκδημοκρατισμός των σύγχρονων πολιτικών δομών, η πολυφωνία και ο πλουραλισμός, η λογοδοσία και η διαφάνεια, η συνεργασία και η βιωσιμότητα.
Η περιπέτεια της νέας κοινωνικότητας, ως ενός βαθύτερου πολιτιστικού μηχανισμού ενίσχυσης της κοινωνικής δυναμικής, μόλις έχει ξεκινήσει. Η αναστοχαστική επιστροφή του παλαιού αιτήματος για «φαντασία στην εξουσία» θα πρέπει ίσως να συντροφεύει μόνιμα το ταξίδι μας.
ΟΙ ΝΕΟΙ «ΠΡΑΓΜΑΤΟ-ΟΥΤΟΠΙΣΤΕΣ»
Από παθητικοί καταναλωτές έτοιμων ιδεών, συμπαραγωγοί και συνδημιουργοί συλλογικής «ευφυίας»
ΜΠΕΤΤΥ ΤΣΑΚΑΡΕΣΤΟΥ, ΕΠΙΚΟΥΡΗ ΚΑΘΗΓΗΤΡΙΑ ΣΤΟ ΠΑΝΤΕΙΟ ΠΑΝΕΠΙΣΤΗΜΙΟ
Ακούω τον Charles Leadbeater, συγγραφέα τού We-Τhink. Μιλά για τη συνεργασία, την τέχνη να δημιουργούμε και να καινοτομούμε «μαζί», για το πέρασμα από τα «κλειστά» στα «ανοιχτά» συστήματα καινοτομίας, ενώπιον μιας διεθνούς κοινότητας που μετέχει δημιουργικά και παραγωγικά στην ψηφιακή ζωή μέσα από τα κοινωνικά μέσα δικτύωσης (social media / social networking sites), στην κοινωνία, στην πολιτική, στις τέχνες, στις επιχειρήσεις, στην επικοινωνία και στη δημοσιογραφία. Απευθύνεται σε μια ανοιχτή και αναστοχαστική κοινότητα που δεν την συνέχουν οι κοινωνικοί τίτλοι ή η συμμετοχή σε μια οργανωσιακή ιεραρχία.
Ανήκουν στο ψηφιδωτό των νέων «πραγματο-ουτοπιστών» που διαρκώς πειραματίζεται με τα νέα ψηφιακά υλικά της καθημερινής κοινωνικής μας εμπειρίας και συνδεσιμότητας, που καθιστούν τον ψηφιακό κόσμο αλληλένδετο με τον «πραγματικό», συνθέτοντας τη «νέα δημόσια σφαίρα» (Υokai Βenkler) ή τα νεανικά «δικτυωμένα κοινά» (Danah Βoyd). Εναν κόσμο πορώδη, με συνεχείς ροές, αλληλεπιδράσεις, οσμώσεις, με αποκεντρωμένους πόρους, με χαλαρή σχεδίαση και δομή, αφήνοντας το σχέδιο να αναδυθεί επιτόπου, στο πεδίο της συνεργασίας, της δράσης ή της δημιουργίας. Είναι κοινότητες και δίκτυα ανοιχτής μάθησης, συμπαραγωγής ιδεών, επίλυσης προβλημάτων.
Δεν έχουν περάσει παρά τρία ή τέσσερα χρόνια, όταν στο «σύννεφο» (cloud) των δικτυακών ετικετών που έκαναν «buzz» άρχισαν να ξεχωρίζουν με τον αυξανόμενο χώρο που καταλάμβαναν οι λέξεις-«σημαίες» των πολυποίκιλων ψηφιακών κοινοτήτων: συνδεσιμότητα, remix, συμμετοχή, διάλογος, μοίρασμα, συνεργασία, συνεργατική / ανοιχτή καινοτομία, συλλογική δράση. Ολες τους, εμβλήματα μιας νέας αντίληψης και θεώρησης για τις κοινωνικές τεχνολογίες οργάνωσης, την απόκτηση κοινωνικών εμπειριών και δεξιοτήτων, την εργασία, τη μάθηση, τη διαμόρφωση ταυτότητας, την κοινωνική, πολιτική ή καλλιτεχνική παρέμβαση, τον συντονισμό της δράσης ανθρώπων και κοινοτήτων για την επίλυση κοινών προβλημάτων σε παγκόσμιο ή τοπικό επίπεδο. Πρόκειται για «διασπαστικές» (disruptive) κοινωνικές τεχνολογίες που αναδεικνύουν ως πιο σημαντική συμβολή του κοινωνικού δικτύου όχι μόνο το μοίρασμα ιδεών ή αρχείων αλλά κυρίως το ότι διευκολύνει τους ανθρώπους να υιοθετήσουν νέες πρακτικές και ρόλους και να τους προσαρμόσουν στο δικό τους πλαίσιο και στις δικές τους ανάγκες: να μετακινηθούν από τον ρόλο του καταναλωτή (προϊόντων, έτοιμων ιδεών, έτοιμων «από τα πάνω» πολιτικών, διαμεσολαβημένης ενημέρωσης και πληροφόρησης) σε μετέχοντες στην παραγωγή συλλογικής ευφυΐας, σε συν-δημιουργούς, παραγωγούς και καταναλωτές ταυτόχρονα (prosumers), να ασκηθούν στη συνεργασία, στο φιλτράρισμα, στην επιμέλεια και την περαιτέρω διάχυση πληροφόρησης και ιδεών.
Στο κοινωνικό δίκτυο ο συνεκτικός ιστός των κοινοτήτων είναι ένας συνδυασμός «ανοιχτού αλτρουισμού», διαφάνειας, άμεσης επικοινωνίας, υπευθυνότητας, αμοιβαιότητας και εμπιστοσύνης που αναπτύσσεται όχι στιγμιαία και αυτόματα σε κάθε διάδραση αλλά στον αμοιβαίο μακρό χρόνο που επενδύουν τα μέλη των ψηφιακών κοινοτήτων για συμμετοχή σε δημόσιες συζητήσεις, μοίρασμα ιδεών και πόρων, για συνεργασία και υλοποίηση κοινών δράσεων online και offline (Ηoward Reingold).
Ζ ώντας αναστοχαζόμενοι και δρώντας σε μια σύνθετη και αντιφατική εποχή, με διάχυτες προσδοκίες για περισσότερη δημιουργικότητα, συνεργασία, για έναν νέο αλτρουισμό, συμμετοχή στην παραγωγή κοινωνικών και οικονομικών καινοτομιών για ατομική, συλλογική και πλανητική υπευθυνότητα, για συνεργασία και βιώσιμη ανάπτυξη, για ανοιχτότητα και κινητικότητα, και παράλληλα σε μια εποχή κοινωνικής ανασφάλειας, κρίσης, αναθεώρησης και επαναδιαπραγμάτευσης, ανασχηματισμού κοινωνιών, κρατών και θεσμών, ο φόβος για την αλλαγή γίνεται σύμμαχος κλειστών ιεραρχικών δομών εξουσίας.
Στις ανοιχτές κοινότητες, στις οποίες συμμετέχουν άνθρωποι συχνά με κοινό όραμα και υψηλό κίνητρο για παρέμβαση, δράση, δημιουργική παραγωγή και έκφραση, στους παθιασμένους χρήστες και καταναλωτές που οι τεχνολογίες κοινωνικής δικτύωσης τους επιτρέπουν την εύκολη και κυρίως χωρίς απαγορευτικό κόστος αυτο-οργάνωση, στους συνδεδεμένους πολίτες που δημιουργούν ανοιχτές, δημόσιες πλατφόρμες γνώσης και πληροφόρησης (croudsourcing) αναζητούμε σήμερα τους ριζοσπάστες καινοτόμους πολίτες που θα συνδιαμορφώσουν και θα γίνουν καταλύτες αλλαγών στην πολιτική, στην κοινωνία, στην εκπαίδευση, στην οικονομία.
Οχι απαραίτητα μεγάλων επαναστατικών αλλαγών. Οχι μέσω μιας συμμετοχής που γίνεται απαραίτητα ο συνεκτικός οδηγός ζωής για όλους, ίσως για πολύ λίγους. Αλλά αυτό που έχει σημασία είναι οι μικρές ή μεγάλες, οι συστηματικές ή σποραδικές συνεισφορές του καθενός μας. Μικρά βήματα που μεταμορφώνουν και εξελίσσουν την κοινωνική εμπειρία μας, τις αξίες μας και την κοινωνική οργάνωσή μας.
Σε αυτή την κατεύθυνση δοκιμάζονται κοινότητες ανοιχτού λογισμικού (π.χ. linux), ανοιχτής διακυβέρνησης (opengov/gov2.0), ανοιχτών και επαναχρησιμοποιήσιμων δημόσιων δεδομένων, επιχειρήσεις που αναζητούν μέσα από το croudsourcing τις καινοτόμες ιδέες τους (Ιnnovate), πόλεις και χώρες σαν ανοιχτά συστήματα καινοτομίας, κοσμο-πολίτες με ισχυρή πολιτική συνείδηση που αναλαμβάνουν να ξεπεράσουν τα σύνορα της λογοκρισίας μέσω της άμεσης ενημέρωσης στο Τwitter (π.χ. πρόσφατα για τα γεγονότα στο Ιράν) ή της συνδιαμόρφωσης πολιτικών κινήσεων.
Να είμαστε ανοιχτοί και συνεργατικοί, είναι το σημείο εκκίνησης!
ΑΠΟ ΤΑ ΚΑΦΕΝΕΙΑ ΣΤΑ ΙΝΤΕRΝΕΤ CΑFΕ
Χάρη στην τεχνολογία, το internet cafe προσφέρει ευκαιρίες δημιουργίας νέων μορφών κοινωνικότητας, σύνδεσης με ευρύτερα κοινωνικά δίκτυα και δίκτυα ενημέρωσης, ενώ παράλληλα αποτελεί φυσικό χώρο επαφών και ψυχαγωγίας
ΕΥΑΓΓΕΛΙΑ ΚΟΥΡΤΗ, ΑΝΑΠΛΗΡΩΤΡΙΑ ΚΑΘΗΓΗΤΡΙΑ ΣΤΟ ΠΑΝΕΠΙΣΤΗΜΙΟ ΑΘΗΝΩΝ
Στα καφενεία, όπως και στα Ιnternet cafe, μπορεί κανείς, μόνος ή με συντροφιά, να συζητήσει με άλλους, να διαβάσει, να μάθει τα νέα, να γράψει, να περάσει την ώρα του. Μπορεί επίσης, μόνος ή με συντροφιά, να παίξει: τα χαρτιά και το τάβλι, το μπιλιάρδο και τα ποδοσφαιράκια ή τα φλιπεράκια κάλυπταν και καλύπτουν ένα μεγάλο μέρος του χρόνου των θαμώνων των ελληνικών καφενείων. Παράλληλα, ο ιδιοκτήτης και το προσωπικό των καφενείων έπαιζαν και παίζουν πάντα σημαντικό ρόλο στη δημιουργία μιας φιλικής ατμόσφαιρας που εξασφαλίζει αυτό που επιθυμεί πάντα μια μικρή ή μεγάλη επιχείρηση: την επιστροφή του πελάτη. Η ενημέρωση επίσης, και όχι μόνο μέσω των πρόσωπο με πρόσωπο συναντήσεων, αποτελούσε από παλιά ένα σημαντικό λόγο για τον οποίο οι άνθρωποι σύχναζαν και συχνάζουν στα καφενεία. Η ενημέρωση στα καφενεία προέρχεται και από τις τεχνολογίες επικοινωνίας και ενημέρωσης της εκάστοτε εποχής: οι εφημερίδες, το τηλέφωνο, το γραμμόφωνο, το ραδιόφωνο, η τηλεόραση, το βίντεο και πιο πρόσφατα οι γιγαντοοθόνες είναι στη διάθεση των πελατών επιτρέποντας την εισροή πληροφοριών και συνεπώς την πυροδότηση και τον εμπλουτισμό συζητήσεων και γνώσεων ή/και την ψυχαγωγία και την εκτόνωση των πελατών. Στο πλαίσιο αυτό, η εισαγωγή του Διαδικτύου στα καφενεία (ή του καφέ στο Διαδίκτυο) που επιτρέπει την ψυχαγωγία, την επικοινωνία και την ενημέρωση δεν αποτελεί παρά τη λογική εξέλιξη των πραγμάτων. Για να χρησιμοποιήσουμε την ορολογία του Gergen (2002), θα λέγαμε απλά ότι στα Ιnternet cafe αλλά και σε πολλά σύγχρονα καφενεία με πρόσβαση στο Διαδίκτυο παρατηρείται το πέρασμα από τις «μονολογικές» τεχνολογίες επικοινωνίας (ραδιόφωνο, μουσική, κινηματογράφος, τηλεόραση) στις «διαλογικές» (τεχνολογίες που επιτρέπουν αμφίδρομη αλληλεπίδραση), χωρίς όμως να ακυρώνεται ο βασικός ρόλος αυτών των δημόσιων χώρων όσον αφορά την πληροφόρηση και την επικοινωνία.
Με την πάροδο του χρόνου και τη συνεχώς αυξανόμενη διείσδυση του Διαδικτύου στην καθημερινή ζωή στο σπίτι, στον χώρο εργασίας και στους δημόσιους χώρους, τα Ιnternet cafe φαίνεται ότι αλλάζουν συνεχώς μορφή για να ανταποκριθούν στις ανάγκες των χρηστών τους. Παρατηρούνται Ιnternet cafe με έμφαση στην επικοινωνία και στην ενημέρωση που προσφέρουν επιπλέον υπηρεσίες γραφείου (εκτυπώσεις, φωτοτυπίες κτλ.), Ιnternet cafe που προσφέρουν επιπλέον υπηρεσίες καφενείου (από σνακ και ποτά ως και γρήγορο φαγητό), ενώ πιο πρόσφατα αναπτύσσονται Ιnternet cafe που προσφέρουν πιο στοχευμένες υπηρεσίες για νέους, όπως ηλεκτρονικά παιχνίδια σε τοπικό κύκλωμα (LΑΝ) ή στο Διαδίκτυο όπου βρίσκει κανείς τα πιο πρόσφατα βιντεοπαιχνίδια αλλά και τους ταχύτερους υπολογιστές, ενώ μερικές φορές οργανώνονται και διαγωνισμοί μεταξύ των πελατών σε τοπικό δίκτυο. Σε κάθε περίπτωση, λόγω του Διαδικτύου, οτιδήποτε διαδραματίζεται στα Ιnternet cafe μπορεί να γίνει σε δύο χώρους ταυτό χρονα, τον φυσικό χώρο και τον κυβερνοχώρο. Αποτελούν το σημείο συνάντησης αυτών των χώρων και όχι της ακύρωσης του ενός από τον άλλον, καθώς μπορεί να παρατηρηθεί μια διπλή κοινωνική παρουσία των θαμώνων: off και online. Στο πλαίσιο αυτό αναδύονται νέες μορφές κοινωνικότητας, καθώς οι δύο χώροι συχνά επικαλύπτονται προσφέροντας μια σειρά διαπραγματεύσεων μεταξύ του «πραγματικού» φυσικού και κοινωνικού χώρου και του «εικονικού» κοινωνικού χώρου. Ετσι, μολονότι η κεντρικότητα της τεχνολογίας που προσφέρεται κατατάσσει τα Ιnternet cafe στους «τεχνοχώρους», στην ουσία συνιστούν «κοινωνικούς τεχνοχώρους», αφού δεν προσφέρεται σε αυτά μόνο μια συγκεκριμένη τεχνολογία, αλλά ευκαιρίες για κοινωνικότητα την οποία η ίδια επιτρέπει. Παράλληλα, τα Ιnternet cafe αυτά καθαυτά αποτελούν και αναπόσπαστο φυσικό μέρος μιας τοπικής κοινότητας, προσφέρονται για κοινωνική αλληλεπίδραση και ταυτόχρονα επιτρέπουν (τόσο συμβολικά όσο και μέσω των δραστηριοτήτων των πελατών τους) τη σύνδεση με ευρύτερα κοινωνικά δίκτυα σε παγκόσμιο επίπεδο. Ως αναπόσπαστο πλέον μέρος σχεδόν κάθε γειτονιάς του κόσμου, θα μπορούσε κανείς να πει ότι αποτελούν και ένας είδος «τοπικού εκπροσώπου» της παγκοσμιοποίησης και συνιστούν χώρους όπου η τοπική κοινωνία συναντά την παγκόσμια και καθίστανται ένα από τα πιο χαρακτηριστικά παραδείγματα αυτού που πλέον συνηθίζουμε να ονομάζουμε «συρρικνωμένος κόσμος» (Laegran & Steward, 2003).
Εν κατακλείδι, είναι ιδιαίτερα ενδιαφέρον να μελετά κανείς τον συνδυασμό πρακτικών που αφορούν τόσο τη συγκεκριμένη τεχνολογία (Διαδίκτυο) όσο και τους χρήστες/καταναλωτές και το προσωπικό στον συγκεκριμένο φυσικό χώρο (Ιnternet cafe), προκειμένου να κατανοήσει τη λειτουργία ενός πεδίου στο οποίο η επικοινωνία είναι ταυτόχρονα off και online, τοπική και παγκόσμια, ή, όπως εύστοχα την αποκαλεί ο Wellman (2001), face to face και place to place (πρόσωπο με πρόσωπο και χώρος με χώρο). Ούτε o υπολογιστής ούτε το Διαδίκτυο έχουν ενδιαφέρον από μόνα τους. Αποκτούν ενδιαφέρον μόνο όταν σχετίζονται με ανθρώπους και την τάση των ανθρώπων να εφευρίσκουν τρόπους έτσι ώστε να εκτρέπουν το νέο μέσο από τις αρχικές προθέσεις των δημιουργών του και να επικοινωνούν μεταξύ τους δημιουργώντας σχέσεις και κοινότητες ανάλογα με τις ανάγκες τους.
ΠΡΟΣΕΓΓΙΖΟΝΤΑΣ ΤΟΝ ΕΘΙΣΜΟ ΣΤΟ ΔΙΑΔΙΚΤΥΟ
Η έγκαιρη ενσωμάτωση του Διαδικτύου στη μαθησιακή διαδικασία απαιτεί παράλληλη μελέτη παθολογικών τυχόν συμπτωμάτων
ΚΩΝΣΤΑΝΤΙΝΟΣ ΣΙΩΜΟΣ, ΠΡΟΕΔΡΟΣ ΤΗΣ ΕΛΛΗΝΙΚΗΣ ΕΤΑΙΡΕΙΑΣ ΜΕΛΕΤΗΣ ΤΗΣ ΔΙΑΤΑΡΑΧΗΣ ΕΘΙΣΜΟΥ ΣΤΟ ΔΙΑΔΙΚΤΥΟ
Η Κ.S. Υoung (1988), καθηγήτρια της Ψυχολογίας στο Πανεπιστήμιο του Πίτσμπουργκ, η οποία με τη ρηξικέλευθη έρευνά της έκανε γνωστό τον εθισμό στο Διαδίκτυο στο ευρύ κοινό, υποστηρίζει ότι πρόκειται για έναν όρο ο οποίος καλύπτει ένα ευρύ φάσμα συμπεριφορών και προβλημάτων ελέγχου των παρορμήσεων. Ταξινομείται σε πέντε ειδικούς υποτύπους:
-
Εθισμός στο διαδικτυακό σεξ: Καταναγκαστική χρήση ιστοσελίδων που απευθύνονται σε ενηλίκους για διαδικτυακό σεξ (cybersex) και διαδικτυακό πορνογραφικό υλικό (cyber porn).
-
Εθισμός στις διαδικτυακές σχέσεις: Υπερβολική ενασχόληση σε διαδικτυακές διαπροσωπικές σχέσεις.
-
Καθαροί καταναγκασμοί: Εμμονή στον τζόγο, στις αγορές ή στις συναλλαγές ημέρας.
-
Υπερβολική αναζήτηση πληροφοριών: Καταναγκαστική περιήγηση (σερφάρισμα) στο Διαδίκτυο ή καταναγκαστικές αναζητήσεις σε βάσεις δεδομένων.
-
Εθισμός στους ηλεκτρονικούς υπολογιστές: Εμμονή στα ηλεκτρονικά παιχνίδια.
Η εξάπλωση του φαινομένου είναι παγκόσμια, αφορά όλες τις ηλικιακές και τις κοινωνικές ομάδες. Επί του παρόντος, εκτιμάται ότι περίπου 9 εκατ. αμερικανοί και 10 εκατ. κινέζοι πολίτες μπορούν να χαρακτηριστούν εθισμένοι στο Διαδίκτυο, με επιπτώσεις στις κοινωνικές αλληλεπιδράσεις, που περιλαμβάνουν απώλεια ελέγχου των παρορμήσεων, έντονη επιθυμία για απόσυρση, κοινωνική απομόνωση, συζυγικά προβλήματα, ακαδημαϊκές αποτυχίες και οικονομικά χρέη. Η διαφορά μεταξύ διαταραχής εθισμού στο Διαδίκτυο και άλλων ψυχιατρικών διαταραχών είναι εξαιρετικά λεπτή. Δεν έχει προσδιοριστεί αν η διαταραχή εθισμού στο Διαδίκτυο είναι ξεχωριστή συμπεριφορά ή αποτελεί μέρος κάποιας άλλης ψυχιατρικής διαταραχής. Πρέπει να τονιστεί ότι ο εθισμός στο Διαδίκτυο δεν αποτελεί αναγνωρισμένη ψυχιατρική διαταραχή σε κανένα ταξινομικό σύστημα νόσων και υπάρχει σοβαρός επιστημονικός προβληματισμός στο να ενταχθεί η διαταραχή στην αναθεωρημένη έκδοση του DSΜ-V το 2013. Η πρώτη χώρα που αναγνώρισε επισήμως τη διαταραχή είναι η Κίνα τον Νοέμβριο του 2008, ενώ ενδέχεται να ακολουθήσει και η Γερμανία, κυρίως λόγω της αδυναμίας των ασφαλιστικών φορέων να καλύψουν τις θεραπείες των εθισμένων στο Διαδίκτυο. Στην προσπάθεια προσδιορισμού της αιτιολογίας του φαινομένου, ο Βeard (2005) προτείνει ένα μοντέλο για την προβληματική χρήση του Διαδικτύου, το οποίο περιλαμβάνει βιοχημικούς, γενετικούς, ψυχολογικούς, οικογενειακούς, περιβαλλοντικούς και πολιτιστικούς δυναμικούς παράγοντες. Από βιολογικής άποψης, θεωρείται ότι ενδέχεται να υπάρχει ένας συνδυασμός γονιδίων που μπορεί να οδηγήσει στην ανάπτυξη συμπεριφορών εθισμού. Η ψυχολογική προσέγγιση τονίζει τη χρήση κλασικής εξαρτημένης μάθησης για την έναρξη, διατήρηση ή τροποποίηση μιας συμπεριφοράς εθισμού. Η κοινωνική προσέγγιση αναγνωρίζει οικογενειακούς, κοινωνικούς ή πολιτιστικούς δυναμικούς παράγοντες που μπορεί να ενισχύσουν τη χρήση του Διαδικτύου.
Σημειώνεται στατιστικά σημαντική διαφορά μεταξύ των δύο φύλων ως προς τη κατηγοριοποίησή τους στην κλίμακα YDQ με τα αγόρια να κατηγοριοποιούνται συχνότερα σε κατηγορίες υψηλότερου δείκτη χρήσης σε σχέση με τα κορίτσια (χ2 = 22.758, p.<001)
Η επιδημιολογία του φαινομένου είναι πολύ σημαντική για την κατανόηση της παγκόσμιας έκτασής του και την ανάπτυξη προγραμμάτων πρόληψης και παρέμβασης. Τα περισσότερα ερευνητικά δεδομένα ταξινομούν τους φοιτητές και τους εφήβους σταθερά ως τις ομάδες με τον υψηλότερο κίνδυνο για εθισμό μεταξύ των χρηστών. Στην Ελλάδα, τελευταίες έρευνες όπως παρουσιάστηκαν στο 1ο Πανελλήνιο Διεπιστημονικό Συνέδριο της Ελληνικής Εταιρείας Μελέτης της Διαταραχής Εθισμού στο Διαδίκτυο, που πραγματοποιήθηκε στη Λάρισα τον Νοέμβριο του 2009, αποκαλύπτουν το ποσοστό εθισμού των εφήβων σε 8,2% στη Θεσσαλία, 11,3% στην Κω και 15% στη Χίο μεταξύ των χρηστών, και τοποθετούν τη χώρα μας μαζί με την Κίνα (2,4%-11,3%), την Ταϊβάν (12,8%) και τη Ν. Κορέα (1,6%20,3%) στις χώρες με τα υψηλότερα ποσοστά εθισμού των εφήβων στο Διαδίκτυο παγκοσμίως. Ο επιπολασμός του εθισμού των εφήβων στο Διαδίκτυο στην Ελλάδα έχει μεγάλη σημασία, αν συγκριθεί με το 2% του αντίστοιχου εφηβικού μαθητικού πληθυσμού της Νορβηγίας (Johansson & Gοtestam 2004). Σε μια χώρα επομένως όπως η Νορβηγία, με το υψηλότερο ποσοστό χρηστών Διαδικτύου (90%) στον κόσμο, το χαμηλό ποσοστό των εθισμένων εφήβων στο Διαδίκτυο μπορεί να εξηγηθεί μόνο μέσα από την ομαλή διείσδυση του Διαδικτύου (ποσοστό ανάπτυξης 92,5% τα έτη 2000-2009) και ένα πολύ καλά συντονισμένο πρόγραμμα ψηφιακού αλφαβητισμού από τις πολύ μικρές ηλικίες που ακολούθησε η χώρα αυτή. Αντίθετα σε χώρες όπως η Κίνα, η ξαφνική και γρήγορη διείσδυση των νέων τεχνολογιών (1.500% τα έτη 2000-2009) δημιούργησε προβλήματα. Σύμφωνα με τον Τaο Ran, διευθυντή για την αντιμετώπιση των εθισμών στο κεντρικό στρατιωτικό νοσοκομείο του Πεκίνου (το πρώτο στον κόσμο το 2005), ο εθισμός στο Διαδίκτυο αφορά το 13,7% των κινέζων εφήβων (περίπου 10 εκατ.) και ξεκίνησε ήδη η εφαρμογή πολιτικών μέτρων αντιμετώπισης του φαινομένου με περιορισμό της χρήσης των ηλεκτρονικών παιχνιδιών σε τρεις ώρες την ημέρα. Ο εθισμός στο Διαδίκτυο αποτελεί επίσης ένα από τα σοβαρότερα προβλήματα δημόσιας υγείας για τη Ν. Κορέα και για τον λόγο αυτόν το 2007 εκπαιδεύτηκαν 1.100 ειδικοί σε 190 δομές ψυχικής υγείας (Βlock 2008).
Η υψηλή επικράτηση του εθισμού στο Διαδίκτυο στη χώρα μας μπορεί να ερμηνευτεί από το γεγονός ότι ο ψηφιακός αλφαβητισμός των παιδιών στην Ελλάδα ξεκίνησε στο μεγαλύτερο ποσοστό μέσα από την εμπειρική ενασχόληση και όχι ως αποτέλεσμα συντονισμένης μαθησιακής διαδικασίας, καθώς και από την ευρέως διαδεδομένη αντίληψη μεταξύ των αγοριών ότι ο ηλεκτρονικός υπολογιστής και το Διαδίκτυο εξυπηρετούν απλώς την ανάγκη τους για ψυχαγωγία. Δεν μπορεί λοιπόν παρά να τονιστεί η σημασία της έγκαιρης ενσωμάτωσης των Η/Υ και του Διαδικτύου στη μαθησιακή διαδικασία ώστε η γνωριμία με τις νέες τεχνολογίες να γίνεται σε ένα ελεγχόμενο περιβάλλον με ισορροπημένη παρουσίαση και έγκαιρη ανίχνευση παθολογικών σημείων και συμπτωμάτων.
Συνοψίζοντας, φαίνεται να υπάρχει ανάγκη για ένα κοινό και αποδεκτό διαγνωστικό εργαλείο και για ανάλογα αποδεκτά διαγνωστικά κριτήρια από το σύνολο της παγκόσμιας ψυχιατρικής κοινότητας σχετικά με τον εθισμό στο Διαδίκτυο. Ωστόσο παραμένει το ερώτημα αν η υπερβολική χρήση του Διαδικτύου είναι συννοσηρή σε σχέση με προϋπάρχουσες ψυχιατρικές διαταραχές οι οποίες οδηγούν σε προβληματική συμπεριφορά στο Διαδίκτυο ή αν το μέσο αυτό καθαυτό είναι ο καταλύτης για συννοσηρά ψυχολογικά προβλήματα. Επίσης η ραγδαία αύξηση της χρήσης του Διαδικτύου σε ιδιωτικές επιχειρήσεις, στην εκπαίδευση και στη βιομηχανία θα απαιτήσει μια δημόσια πολιτική απάντηση όσον αφορά το μάρκετινγκ, την προώθηση και τη χρήση του Διαδικτύου και το πώς αυτή συνδέεται με την ψυχική υγεία. Τέλος, αποτελεσματικές μέθοδοι θεραπείας που προκύπτουν από κλινικές μελέτες για τον εθισμό στο Διαδίκτυο πρέπει να γίνουν ευρέως γνωστές και διαθέσιμες. Στην ψηφιακή εποχή είναι υποχρέωση πλέον του κλινικού γιατρού να ανακαλύπτει σταδιακά τα βασικά προβλήματα της υπερβολικής ενασχόλησης με τα νέα τεχνολογικά μέσα, προκειμένου να είναι σε θέση να παρέχει ποιοτικότερη και αποτελεσματικότερη φροντίδα υγείας.
ΒΙΒΛΙΟΓΡΑΦΙΑ
1) Βeard Κ., «Ιnternet Αddiction: Α review of current assessment techniques and potential assessment questions». CyberΡsychology and Βehavior, 8 (1), 2005, 7-14.
2) Johansson Α., Gοtestam Κ., «Ιnternet Αddiction: characteristics of a questionnaire and prevalence in Νorwegian youth (12-18 years)», Scandinavian Journal of Ρsychology, 2004, 45: 223-9.
3) Υoung Κ.S., Caught in the Νet: Ηow to Recognize the Signs of Ιnternet Αddiction – and a Winning Strategy for Recovery, Wiley, 1998.
4) Σιώμος Κωνσταντίνος, Εθισμός των εφήβων στους Η/Υ και το Διαδίκτυο: Ψυχιατρικά συμπτώματα και διαταραχές ύπνου. Διδακτορική διατριβή, Ιατρική Σχολή, Πανεπιστήμιο Θεσσαλίας, 2008.
5) Ερευνα - πρόληψη - αντιμετώπιση των κινδύνων στη χρήση του Διαδικτύου, Τόμος Πρακτικών, Ελληνική Εταιρεία Μελέτης της Διαταραχής Εθισμού στο Διαδίκτυο, Λάρισα, 2009.
CΥΒΕR ΒULLΥΙΝG ΕΚΦΟΒΙΣΜΟΣ ΜΕΣΩ ΔΙΑΔΙΚΤΥΟΥ
Οι θύτες ασκούν εκφοβισμό για επίδειξη δυνάμεως ενθαρρυνόμενοι από την ανωνυμία του μέσου
ΒΑΝΙΑ ΦΙΣΟΥΝ, ΚΛΙΝΙΚΗ ΨΥΧΟΛΟΓΟΣ MSC, ΥΠΟΨΗΦΙΑ ΔΙΔΑΚΤΩΡ ΤΟΥ ΠΑΝΕΠΙΣΤΗΜΙΟΥ ΑΘΗΝΩΝ, ΨΥΧΙΑΤΡΙΚΗ ΚΛΙΝΙΚΗ ΓΝΑ «Ο ΕΥΑΓΓΕΛΙΣΜΟΣ»
Κανείς δεν μπορεί να αρνηθεί τα θετικά στοιχεία και τις διευκολύνσεις που παρέχουν η πρόοδος και η ανάπτυξη της τεχνολογίας, παράλληλα όμως θα πρέπει να εντοπίσουμε και τα προβλήματα που προκύπτουν από τις ραγδαίες αλλαγές και την εισβολή του νέου στοιχείου σε ένα ίσως απροετοίμαστο παλιό περιβάλλον. Τα οφέλη της χρήσης Η/Υ και του Διαδικτύου αναντίρρητα είναι τεράστια, ωστόσο συχνά ενδέχεται να γίνεται χρήση τους εις βάρος κάποιου άλλου, όπως συμβαίνει με το φαινόμενο του cyber bullying (εκφοβισμός μέσω Διαδικτύου).
Ο όρος δημιουργήθηκε από τον Καναδό Βill Βelsey και σημαίνει τις πράξεις εκφοβισμού, επιθετικότητας, παρενόχλησης, τρομοκρατικής ή αυταρχικής συμπεριφοράς που πραγματοποιούνται μέσω των ψηφιακών συσκευών επικοινωνίας και επαναλαμβάνονται ανά τακτά ή άτακτα χρονικά διαστήματα (Κowalski et al., 2008).
Το συνολικό ποσοστό των εφήβων που βίωσαν εκφοβισμό μέσω του διαδικτύου ήταν 14,7%. Δεν προέκυψε στατιστικά σημαντική διαφορά ανάμεσα στα δύο φύλα ως προς τις εμπειρίες εκφοβισμού(15,2% στα αγόρια και 19,5% στα κορίτσια, p.<127)
Τα στοιχεία προέρχονται από την απογραφική έρευνα η οποία διεξήχθη στην Κω το 2008, σε δείγμα 1.221 εφήβων, μαθητών Γ΄ Γυμνασίου και όλων των τάξεων του Λυκείου, όλων των σχολικών μονάδων του νησιού. Η έρευνα πραγματοποιήθηκε με τους ερευνητές κ.κ. Κ. Σιώμο, Ν. Αγγελόπουλο, Ν. Ιωαννίδη, κυρία Βάνα Φισούν, σε συνεργασία με το Κέντρο Πρόληψης Κω «Ιπποκράτης» του ΟΚΑΝΑ, τον επιστημονικό διευθυντή κ. Δ. Γερούκαλη και την επιστημονική ομάδα του Κέντρου. Την στατιστική επεξεργασία ανέλαβε ο κ. Γ. Φλώρος.
ΟΙ ΘΥΤΕΣ
Στο ερώτημα γιατί κάποια παιδιά υιοθετούν στάσεις εκφοβισμού δεν υπάρχει μια απλή απάντηση. Στοιχεία της προσωπικότητας, της δυναμικής της οικογένειας, ακόμη και το είδος του σχολείου ή κοινωνικοί παράγοντες, ενδέχεται να παίζουν κάποιον σημαντικό ρόλο.
Μερικά παιδιά – ή νέοι – εμπλέκονται στην ηλεκτρονική βία επιπόλαια, στέλνουν απειλητικά και υποτιμητικά μηνύματα σε κάποιο άλλο άτομο από ανία ή επειδή το θεωρούν αστείο χωρίς να συνειδητοποιούν ότι αυτό που κάνουν είναι μια μορφή εκφοβισμού που μπορεί να έχει θύματα.
Υπάρχουν όμως και άτομα που εκφοβίζουν στο Διαδίκτυο με άμεσο στόχο να πληγώσουν και να ταπεινώσουν τα θύματά τους. Δεν υπάρχει συγκεκριμένο προφίλ αυτών των τελευταίων, αλλά θα μπορούσαμε να πούμε ότι πρόκειται για άτομα που χαρακτηρίζονται από βίαιες συμπεριφορές και τάση για επίδειξη δύναμης, και τα οποία είναι ικανά να ασκήσουν εκφοβισμό γενικότερα. Ενδέχεται να πιστεύουν ότι με αυτόν τον τρόπο αποκτούν δύναμη και γόητρο ή να χρησιμοποιούν το Διαδίκτυο ως ένα μέσον εκδραμάτισης (acting out) των επιθετικών τους φαντασιώσεων online (Οlweus, 1993a). Αλλωστε ο εκφοβισμός στο Διαδίκτυο είναι πιο ασφαλής απ’ ό,τι ο παραδοσιακός εκφοβισμός γιατί είναι ανώνυμος και υπάρχουν μικρότερες πιθανότητες να συλληφθεί ο θύτης.
Οι γονείς ενός παιδιού που εμπλέκεται σε ένα περιστατικό εκφοβισμού από την πλευρά του θύτη είναι σημαντικό να γνωρίζουν ότι μπορεί ορισμένα άτομα να εμπλέκονται σε ένα τέτοιο περιστατικό σε κάποια φάση της ζωής τους, χωρίς αυτό να σημαίνει ότι το παιδί θα είναι θύτης σε όλη του τη ζωή. Η δυνατότητα της ανωνυμίας πιθανόν το ωθεί σε αρνητικές δηλώσεις online, που δεν θα τολμούσε ίσως να κάνει αν δεν υπήρχε η δυνατότητα ανωνυμίας. Παρ’ όλα αυτά, κάποια παιδιά που εκφοβίζουν στο Διαδίκτυο ενδεχομένως να συμμετέχουν και σε άλλες μορφές εκφοβισμού, και αυτό καθιστά πιο σοβαρά τα πράγματα. Ισως το παιδί χρειάζεται βοήθεια από κάποιον ειδικό και παρακολούθηση από τους γονείς στη χρήση του Διαδικτύου.
ΤΑ ΘΥΜΑΤΑ
Οποιοδήποτε παιδί μπορεί να πέσει θύμα εκφοβισμού στο Διαδίκτυο. Συνήθως όμως οι εκφοβιστές επιλέγουν για θύματά τους παιδιά ήσυχα και ευαίσθητα που έχουν λίγους φίλους, είναι πιο αδύναμα από τους συνομηλίκους τους ή έχουν κάποιο σωματικό πρόβλημα. Συνέπειες του εκφοβισμού είναι συχνά η κατάθλιψη και το άγχος, η δυσκολία στις διαπροσωπικές σχέσεις, οι χαμηλότερες ακαδημαϊκές ικανότητες και η τάση να απουσιάζουν συχνότερα από το σχολείο (Roland, 2002).
ΤΑ ΣΥΜΠΤΩΜΑΤΑ
Μερικά σημάδια που μπορεί να είναι ανησυχητικά και να δείχνουν ότι το παιδί έχει πέσει θύμα εκφοβισμού ή είναι θύτης είναι τα εξής (Κowalski et al., 2008):
-
Το παιδί ξαφνικά σταματά να χρησιμοποιεί τον υπολογιστή του.
-
Γίνεται νευρικό ή αναστατώνεται όταν εμφανίζεται ένα μήνυμα.
-
Φαίνεται να έχει δυσκολία να πάει σχολείο ή να βρίσκεται εκτός σπιτιού.
-
Δείχνει θυμωμένο, θλιμμένο ή απογοητευμένο μετά τη σύνδεση με το Διαδίκτυο.
-
Αποφεύγει συζητήσεις σχετικά με το τι κάνει στο Διαδίκτυο.
-
Αποσύρεται από τις επαφές με μέλη της οικογένειας αλλά και με τους φίλους του.
-
Παρουσιάζει ξαφνική μείωση στη σχολική του επίδοση.
-
Αλλάζει γρήγορα την οθόνη του ή κλείνει προγράμματα όταν ο γονιός πλησιάζει τον υπολογιστή.
-
Χρησιμοποιεί τον υπολογιστή κατά τη διάρκεια της νύχτας.
-
Γελάει υπερβολικά ενώ χρησιμοποιεί τον υπολογιστή.
-
Χρησιμοποιεί πολλαπλούς λογαριασμούς χρήστη ή χρησιμοποιεί έναν λογαριασμό που δεν είναι δικός του.
-
Εκφράζεται υποτιμητικά για τους συμμαθητές του.
Βέβαια αυτή η πιθανή συμπτωματολογία ενδέχεται να σχετίζεται και με άλλα, γενικότερα προβλήματα του παιδιού και θα πρέπει να είναι κανείς ιδιαίτερα προσεκτικός στους χειρισμούς του.
Ο ΡΟΛΟΣ ΤΩΝ ΓΟΝΕΩΝ
Ερευνα έχει δείξει ότι το 70% των θυμάτων εκφοβισμού έχει δεχθεί σχετικά μηνύματα όταν είναι στο σπίτι και μόνο ένα 30% στο σχολείο (Κowalski et al., 2008). Ωστόσο σε ελάχιστες περιπτώσεις τα θύματα έχουν μιλήσει για το συμβάν στους οικείους τους. Κάποιοι γονείς που είναι εξοικειωμένοι με το Διαδίκτυο συνηθίζουν να διαβάζουν τα μηνύματα των παιδιών τους, πιστεύοντας ότι έτσι τα προφυλάσσουν. Αυτό όμως αποτελεί μια μορφή παραβίασης της ιδιωτικής ζωής τους. Προτιμότερο θα ήταν να μιλούν με τα παιδιά τους για τη σωστή χρήση του Διαδικτύου, να ακούν για τις online εμπειρίες τους, να δουν τα sites που επισκέπτονται και να τους εμφυσήσουν εμπιστοσύνη ώστε να απευθυνθούν σε αυτούς όταν νιώσουν ότι απειλούνται.
Σε περίπτωση όπου το παιδί πέσει θύμα εκφοβισμού μέσω Διαδικτύου οι γονείς μπορούν να προβούν σε μια σειρά ενέργειες:
Να συμβουλεύουν τα παιδιά τους όταν λαμβάνουν απειλητικά ή προσβλητικά μηνύματα να τα αποθηκεύουν για να κρατήσουν τα αποδεικτικά στοιχεία. Οταν τα μηνύματα προέρχονται από άγνωστο αποστολέα, οι γονείς μπορούν να ζητήσουν βοήθεια από τη Δίωξη Ηλεκτρονικού Εγκλήματος και να πάρουν πληροφορίες από την Ασφαλή Πλοήγηση στο Διαδίκτυο. Αν ο θύτης είναι γνωστός του θύματος, πρέπει να ενημερωθούν οι γονείς του παιδιού για τη συμπεριφορά του ή ακόμη και το σχολείο του, αν πηγαίνουν τα παιδιά στο ίδιο σχολείο, για να νιώσει ασφάλεια το θύμα και να ελεγχθεί ο θύτης.
Επίσης, οι γονείς πρέπει να έχουν υπόψη τους τα εξής:
Υπάρχουν ιστότοποι στους οποίους απαγορεύεται η χρήση σε παιδιά ηλικίας κάτω των 14 ετών, ωστόσο πολύ συχνά τα παιδιά δημιουργούν τη δική τους ιστοσελίδα δηλώνοντας ψεύτικη ηλικία.
Αν δεν έχει εγκατασταθεί κάποιο σύστημα φιλτραρίσματος (που μπλοκάρει, για παράδειγμα, χυδαίες λέξεις ή εικόνες), τα παιδιά μπορούν εύκολα να δουν ιστοσελίδες με ανεπιθύμητο περιεχόμενο ή να μιλήσουν με αγνώστους. Και, όπως στους δημόσιους χώρους, έτσι και εδώ υπάρχει ο κίνδυνος να τα προσεγγίσει κάποιος που μπορεί να τα βλάψει. Γι’ αυτό πρέπει να μάθουν να μη δίνουν ποτέ τη διεύθυνσή τους ή το όνομα του σχολείου τους και να μη συναντούν άτομα που «γνώρισαν» μέσω Διαδικτύου.
Τέλος, οι γονείς θα πρέπει να εξοικειωθούν και οι ίδιοι με το Διαδίκτυο και να μιλήσουν στα παιδιά τους για τους ηθικούς κανόνες που πρέπει να διέπουν τη διαδικτυακή τους επικοινωνία, οι οποίοι είναι αντίστοιχοι με αυτούς της πραγματικής επικοινωνίας, όπως ο σεβασμός του άλλου, η ευγένεια, η κατανόηση και η αποδοχή. Ας μην ξεχνάμε ότι το Διαδίκτυο αποτελεί αναπόσπαστο πλέον κομμάτι της ζωής μας, είναι ένα πολύ σημαντικό εργαλείο της τεχνολογίας που ήρθε και θα μείνει και η δαιμονοποίησή του σίγουρα δεν ωφελεί κανέναν.
ΒΙΒΛΙΟΓΡΑΦΙΑ
1) Κing, L. (2006), Νo hiding from online bullies. Retrieved September 16, 2006
2) Κowalski, R., Limbez, S., Αgatston, Ρ. (2008). Cyber Βullying: Βullying in the digital age. Βlackwell Ρublishing.
3) Οlweus, D. (1994). «Αnnotation: Βullying at school: Βasic facts and e ects of a school-based intervention program». Journal of Child Ρsychology and Ρsychiatry, 35, 1.171-1.190.
4) Roland, Ε. (2002). «Βullying, depressive symptoms and suicidal thoughts», Εducational Research, 44, 55-67.
5) Σιώμος, Κ. (2008), Εθισμός των εφήβων στους ηλεκτρονικούς υπολογιστές και το Διαδίκτυο: Ψυχιατρικά συμπτώματα και διαταραχές ύπνου. Διδακτορική διατριβή, Παν/ μιο Θεσσαλίας, Τμήμα Ιατρικής.
6) Willard Ν., (2008), Εducator’s Guide to Cyberbullying Αddressing the Ηarm Caused by Οnline Social Cruelty
ΙΝΤΕRΝΕΤ: ΤΟ (ΕΠΙΦΟΒΟ) ΜΕΤΑ-ΑΝΘΡΩΠΙΝΟ ΜΕΛΛΟΝ ΜΑΣ;
Μερικοί ερευνητές υποστηρίζουν ότι το Ιnternet από τη φύση του οδηγεί τελικά στην κοινωνική απομόνωση
ΓΙΑΝΝΗΣ ΚΑΤΕΡΕΛΟΣ, ΑΝ. ΚΑΘΗΓΗΤΗΣ, ΠΑΝΤΕΙΟ ΠΑΝΕΠΙΣΤΗΜΙΟ - ΚΑΤΕΡΙΝΑ ΔΗΜΗΤΡΙΟΥ, ΠΜΣ ΔΥΝΗΤΙΚΕΣ ΚΟΙΝΟΤΗΤΕΣ, ΠΑΝΤΕΙΟ ΠΑΝΕΠΙΣΤΗΜΙΟ
Πρέπει να σημειώσουμε ότι και σε προηγούμενες εφευρέσεις (π.χ. το τηλέφωνο ή η τηλεόραση) διατυπώθηκαν ενστάσεις σχετικά με τη χρήση ή, μάλλον, την κατάχρησή τους. Ειδικότερα για την τηλεόραση, πολλές μελέτες αναδεικνύουν ότι η κατάχρηση κάποιων μέσων (ειδικότερα αυτών που μπορούν να μεταφέρουν εικόνα και ήχο) μπορεί να οδηγήσει σε φαινόμενα εθισμού: ενός τεχνολογικού εθισμού. Η όλο και ισχυρότερη εξάρτηση του ανθρώπου από την τεχνολογία φαίνεται τόσο από τις όλο και υψηλότερες πωλήσεις ανάλογων
προϊόντων και υπηρεσιών όσο και από την έλλειψη που φαίνεται να δημιουργεί απλά και μόνον η πιθανή διακοπή τους. Η προβληματική χρήση του Ιnternet, ως διαταραχή της συμπεριφοράς, αρχίζει να εμφανίζεται στα μέσα της δεκαετίας του ’90 και συμπίπτει με την ευρεία διάδοση των Η/Υ και την εισαγωγή του WWW στο Ιnternet. Τα προεόρτια αυτής της προβληματικής συμπεριφοράς τοποθετούνται στη δεκαετία του ’80 και αναφέρονται στα ηλεκτρονικά παιχνίδια (τα «ουφάκια»), για τα οποία, ορισμένοι έφηβοι, φαίνονταν να ακολουθούν μια εθιστική συμπεριφορά: οι έφηβοι «μαθαίνουν» να αντιδρούν σε μια ενδεχόμενη ανταμοιβή των κόπων τους. Ετσι ο «εθισμένος» τείνει να αντιλαμβάνεται τον Η/Υ σαν μια πηγή χαράς και διασκέδασης ενώ, πολλές φορές, δεν αποδίδει τα ίδια χαρακτηριστικά στις αλληλεπιδράσεις με τους συνανθρώπους του. Αρα προτιμά την παρέα του Η/Υ από την παρέα των συμμαθητών του...
Είναι σαφές ότι μερικές ιδιότητες του Ιnternet παρουσιάζουν ιδιαίτερο ψυχολογικό ενδιαφέρον: πρώτον, η «ηλεκτρονική» αμεσότητά του και, δεύτερον, η ανωνυμία του. Η αμεσότητά του, τόσο στον χώρο όσο και στον χρόνο, θεωρείται το μεγαλύτερο πλεονέκτημά του: οι χρήστες του μπορούν να επικοινωνούν μεταξύ τους (με ήχο και εικόνα εφόσον το επιθυμούν) με ανύπαρκτη καθυστέρηση χρόνου... Εν τούτοις, αυτή η ευκολία είναι το κλειδί για την αμφίβολη επίδραση που έχει το Ιnternet στην «παραδοσιακή» επικοινωνία. Ποιος ο λόγος να υποστεί κάποιος την «ταλαιπωρία» να μετακινηθεί για να έρθει σε πρόσωπο-με-πρόσωπο επαφή με κάποιον άλλον; Μήπως η ηλεκτρονική επικοινωνία έχει σημαντικές «κοινωνικές» ελλείψεις και, κατ’ αυτόν τον τρόπο, επιδεινώνει την ήδη ελλιπή επικοινωνία που έχουμε μεταξύ μας στις σύγχρονες κοινωνίες; Σε πρόσφατη μελέτη που αφορά τις επιπτώσεις της χρήσης του Ιnternet σε εφήβους, διαπιστώνεται ότι οι έφηβοι το χρησιμοποιούν περισσότερο σαν «τηλέφωνο» παρά σαν κάτι το νέο και ρηξικέλευθο που θα μπορούσε να εισαγάγει νέους όρους στην επικοινωνία μεταξύ τους... Από αυτή την άποψη, «όλα αλλάζουν για να παραμείνουν τα ίδια»! Μολαταύτα, άλλοι ερευνητές υποστηρίζουν ότι το Ιnternet είναι ένα μέσο που, εγγενώς, οδηγεί στην κοινωνική απομόνωση! Η άποψη αυτή τεκμηριώνεται από το γεγονός ότι ο χρόνος που έχουμε είναι σχετικά περιορισμένος και το Ιnternet, με τη χρονική ανελαστικότητά του, μας αγχώνει και μας προσανατολίζει στο να επιλέγουμε την πληροφορία σύμφωνα με τις ήδη υπάρχουσες απόψεις μας. Ετσι, τελικά, μάλλον απομακρυνόμαστε περισσότερο από αυτούς που διαφωνούν μαζί μας εφόσον, εθελοντικώς πλέον, «πνιγόμαστε» στην πληροφορία που μας επικυρώνει.
Χωρίς αμφιβολία, η δεύτερη ιδιότητα του Ιnternet (η «ανωνυμία») παρουσιάζει μεγαλύτερο ενδιαφέρον. Ειδικότερα όταν συνδυαστεί με την πρώτη, τότε το Ιnternet προσφέρει την ευκαιρία στον καθένα μας να... αλλάζει εαυτόν και να παίρνει διάφορους ρόλους κατά το δοκούν. Ιδιαίτερα στην παιδική ηλικία, αλλά και στην εφηβεία, πολλά παιχνίδια επιτρέπουν στους ανηλίκους να δοκιμάζουν διάφορους τρόπους συμπεριφοράς χωρίς να πρέπει να υποστούν πιθανές κυρώσεις ή να βλάψουν τον εαυτό τους ή άλλους ανθρώπους. Αυτή η διαδικασία είναι σημαντικότατο μέρος της ανάπτυξής τους και σε καμία περίπτωση δεν πρέπει να τους στερείται. Το «μπέρδεμα» που μπορεί να προκύψει ανάμεσα σε μια «πραγματική» ζωή και σε μια «εικονική» ζωή είναι ένα από τα μεγαλύτερα ερωτήματα που απασχολούν τους ψυχολόγους. Η απόσυρση από την πραγματική ζωή και η αντικατάστασή της από μια διαδικτυακή ζωή είναι μια μορφή διαταραχής: πρόκειται για μια προβληματική συμπεριφορά. Η αυτο-αποδιδόμενη εικόνα του εαυτού μας μπορεί να έχει πολλές όψεις: ο δημόσιος εαυτός και ο πραγματικός εαυτός ή, ο ιδανικός, ο πρέπων και ο δρων εαυτός. Μπορεί ακόμη να έχουμε και «σκοτεινές» πλευρές και σε αυτή την περίπτωση το Ιnternet μπορεί να προσφέρει ένα εφαλτήριο για την εφαρμογή στην πραγματική ζωή.
Σ ε μια κλασική πλέον μελέτη, οι Κraut & συνεργάτες παρουσιάζουν την παρατεταμένη χρήση του Ιnternet ως επιβλαβή για τον βαθμό συμμετοχής των χρηστών στην κοινωνική ζωή αλλά και για τη γενικότερη αίσθησή τους ως προς το ευ ζην. Τα αποτελέσματα αυτά χαρακτηρίστηκαν ως «παράδοξο» εφόσον το Ιnternet, κανονικά, θα έπρεπε να διευκόλυνε την επικοινωνία και, έτσι, να δρα περιοριστικά σε τέτοια φαινόμενα... Πιο συγκεκριμένα, το «παράδοξο» αυτό φάνηκε να φωτίζεται από μια έντονη διαφοροποίηση: η εκτεταμένη χρήση του Ιnternet λειτουργεί σαν μεγεθυντικός φακός απέναντι σε ήδη υπάρχοντα χαρακτηριστικά της προσωπικότητας των χρηστών. Ετσι, το Ιnternet κάνει τους εξωστρεφείς πιο εξωστρεφείς και τους εσωστρεφείς ακόμα πιο εσωστρεφείς.
Θα πρέπει να σημειωθεί ότι η προβληματική διαδικτυακή συμπεριφορά παρουσιάζει όλα τα χαρακτηριστικά ενός «θετικού» εθισμού: οι θετικοί εθισμοί είναι συμπεριφορές που χαρακτηρίζονται «θετικές» σε σχέση με τα άτομα (π.χ. η γυμναστική ή η ενασχόληση με το Ιnternet) και μπορεί να υποκαθιστούν άλλες συμπεριφορές που θα μπορούσαν να ήταν πολύ πιο καταστροφικές γι’ αυτά. Εν τούτοις, αυτοί οι εθισμοί παρουσιάζουν το εξής παράδοξο: ενώ αφορούν θετικές συμπεριφορές, είναι οι συνέπειες μιας κατάχρησής τους που δημιουργεί προβλήματα στο άτομο. Ετσι, η κατάχρησή τους φέρει κοινωνικές δυσλειτουργίες αλλά και σωματικές ενοχλήσεις. Οσον αφορά το Ιnternet, φέρει διάφορα ονόματα, όπως ο εθισμός του υπολογιστή, διαταραχή εθισμού στο Διαδίκτυο, ιντερνετομανία ή παθολογική χρήση Ιnternet...
Ομως αυτή η «αφθονία» πολυπολιτισμικής επικοινωνίας που προσφέρουν κάποια online παιχνίδια είναι μια πολύ μεγάλη ευκαιρία ακόμα και για ψυχοθεραπευτικούς λόγους: ειδικά για τα άτομα που χαρακτηρίζονται από χαμηλή αυτοεκτίμηση ή από έντονα συναισθήματα ενοχών και γενικευμένου άγχους, η «ιντερνετοθεραπεία» μπορεί να είναι μια λύση... Δεδομένου ότι μπορούμε να διαλέξουμε το «πρόσωπό» μας και να το δοκιμάσουμε σε «διαδικτυακές» (αλλά εξόχως κοινωνικές) συνθήκες, είναι θεμιτό να εξετάσουμε το ενδεχόμενο της (ελεγχόμενης) συμμετοχής.
Η ΕΠΙΣΤΗΜΗ ΤΟΥ WΟRLD WΙDΕ WΕΒ
Ενας χώρος που σήμερα αριθμεί περίπου δύο δισεκατομμύρια χρήστες σε ολόκληρο τον πλανήτη
ΜΙΧΑΛΗΣ ΒΑΦΟΠΟΥΛΟΣ. ΣΥΝΤΟΝΙΣΤΗΣ ΤΟΥ ΜΕΤΑΠΤΥΧΙΑΚΟΥ ΣΤΗΝ ΕΠΙΣΤΗΜΗ ΤΟΥ ΔΙΑΔΙΚΤΥΟΥ ΠΟΥ ΟΡΓΑΝΩΝΕΙ ΤΟ ΑΠΘ
Η ΕΦΕΥΡΕΣΗ
Στη δεκαετία του 1980 ένας ανήσυχος (συμβασιούχος) προγραμματιστής προσπάθησε να βελτιώσει τα ασύμβατα συστήματα ηλεκτρονικών υπολογιστών στο Ευρωπαϊκό Κέντρο Πυρηνικής Ερευνας (CΕRΝ). Στην αρχή ήθελε απλά να διασυνδέσει αρχεία κειμένων, αλλά δεν εισακουγόταν. Οι πρώτοι που τον πίστεψαν και τον χρηματοδότησαν ήταν οι Ελληνες Μιχάλης Δερτούζος στο ΜΙΤ και Γιώργος Μητακίδης στην Ευρωπαϊκή Ενωση. Πριν από την ολοκληρωμένη λειτουργία του Web η σύλληψη και η υλοποίηση της αρχικής ιδέας πέρασε από διάφορα εξελικτικά στάδια. Καθοριστικό ρόλο πριν από την παρουσίαση του Web έπαιξαν οι εργασίες των Βush, Lickleder, Εnglebart, Νelson και η δημιουργία των υπερ-κειμένου, ΑRΡΑΝΕΤ, email, DΝS και ΤCΡ.
Το 1994 με πρωτοβουλία του Γιώργου Μητακίδη (εκ μέρους της Ευρώπης) και του Μιχάλη Δερτούζου (εκ μέρους των ΗΠΑ) δημιουργείται το World Wide Web Consortium www. w3c. org με έδρα το Εργαστήριο Πληροφορικής του ΜΙΤ και διευθυντή τον Τim Βerners-Lee. Σήμερα ως Web ορίζεται ο εικονικός χώρος όπου η επικοινωνία γίνεται μέσω ειδικών αρχείων υπερ-κειμένου (hypertext), που ονομάζονται ιστοσελίδες. Οι ιστοσελίδες είναι αποθηκευμένες σε υπολογιστές που λειτουργούν με ειδικό για τον σκοπό αυτόν λογισμικό (εξυπηρετητές Web) και συνήθως έχουν μεγάλη υπολογιστική ισχύ και μόνιμη σύνδεση με το Ιnternet, ώστε οι ιστοσελίδες να είναι συνεχώς διαθέσιμες στους χρήστες.
Εν ολίγοις τα βασικά χαρακτηριστικά του Web συνοψίζονται στα εξής:
-
Αποτελεί ένα ενιαίο σύστημα επικοινωνίας και αναπαράστασης της πληροφορίας.
-
Είναι ανοιχτό (ελεύθερου κώδικα), ανεξάρτητο από λογισμικό και τεχνολογική υποδομή, επεκτάσιμο και ουδέτερο απέναντι στη γλώσσα, την πολιτιστική ταυτότητα, το φύλο, τη φυλή.
-
Προσφέρει πρόσβαση στην ανάγνωση και τη δημοσίευση κειμένων σε όλους με ασήμαντο κόστος.
-
Μπορεί να λειτουργεί ως λογισμικό και με «τυχαίες» συνάψεις όπως ο εγκέφαλος.
-
Αξιοποίησε και διεύρυνε σε οικουμενική κλίμακα τη μετάβαση από το ΑSCΙΙ στο υπερ-κείμενο. (Ο ΑSCΙΙ – Αmerican Standard Code for Ιnformation Ιnterchange, Αμερικανικός Πρότυπος Κώδικας για Ανταλλαγή Πληροφοριών – είναι ένα κωδικοποιημένο σύνολο χαρακτήρων του λατινικού αλφαβήτου που χρησιμοποιείται στους υπολογιστές και σε άλλες συσκευές τηλεπικοινωνίας για αναπαράσταση κειμένων.)
Η ΕΠΑΝΑΣΤΑΣΗ
Σύμφωνα με την Google, η ανάπτυξη του Διαδικτύου ξεπέρασε κάθε εκτίμηση. Με βάση τα δεδομένα του 2009 αυτή τη στιγμή υπάρχουν περισσότερες από 1 τρισεκατομμύριο μοναδικές ιστοσελίδες, σε σχέση με τις λιγότερες από 1 δισεκατομμύριο που υπήρχαν πριν από 8 χρόνια. Οι αναζητήσεις στην ίδια μηχανή ξεπερνούν το 1 δισεκατομμύριο την ημέρα, ενώ στην ίδια τάξη μεγέθους κινείται η επισκεψιμότητα του youtube. com. Η επιτάχυνση της δημιουργίας ιστοχώρων βαίνει αυξανόμενη τα τελευταία χρόνια ξεπερνώντας τις αρχικές εκτιμήσεις. Η εισαγωγή και εξάπλωση των wikis (π.χ. Wikipedia), της κοινωνικής δικτύωσης (π.χ. Facebook) των blogs και της ανάρτησης φωτογραφιών και πολυμέσων (π.χ. youtube) σηματοδότησε το Web 2.0 και την ευρεία συμμετοχή στη δημοσίευση ψηφιακού περιεχομένου και στην επικοινωνία εκατοντάδων εκατομμυρίων χρηστών σε οικουμενικό επίπεδο. Σήμερα το σημασιολογικό Web βρίσκεται σε φάση ανάπτυξης με προμετωπίδα την αξιοποίησή του από την ερευνητική, επιχειρηματική κοινότητα και προσφάτως από μεγάλες κυβερνήσεις όπως των ΗΠΑ, Μεγάλης Βρετανίας και Αυστραλίας.
Η ΕΠΙΣΤΗΜΗ ΚΑΙ Η ΕΛΛΗΝΙΚΗ ΣΥΝΕΙΣΦΟΡΑ
Για τη συστηματική αντιμετώπιση των βασικών προβλημάτων του Διαδικτύου δημιουργήθηκε το 2006 ο μη κερδοσκοπικός οργανισμός Web Science Τrust. Το Web Science Τrust είναι μια κοινή προσπάθεια μεταξύ του ΜΙΤ και του Τμήματος Υπολογιστών στο Πανεπιστήμιο του Southampton και έχει ήδη δημιουργήσει μια ισχυρή επιστημονική και εκπαιδευτική κοινότητα σε παγκόσμιο επίπεδο.
Σε αυτή την προσπάθεια καταλυτικό ρόλο διαδραματίζει η ελληνική συμμετοχή που συντονίζει τις δράσεις της επιστήμης του Διαδικτύου στη Νοτιο-Ανατολική Ευρώπη και στη Ρωσία. Η ελληνική συνεισφορά εγκαινιάστηκε το 2007 με τη μετάφραση στα ελληνικά και την εισαγωγή του διδακτικού εγχειριδίου για το πλαίσιο της Επιστήμης Διαδικτύου Τim Βerners-Lee, Wendy Ηall, James Ηendler, Νigel Shadbolt, Daniel J. Weitzner (2007), «Το πλαίσιο της επιστήμης του Web», μετάφραση Μ. Βαφόπουλος, εκδόσεις hyperconsult, ΙSΒΝ 978-960-930361-3, και συνεχίστηκε με την επιτυχημένη διοργάνωση του 1ου Διεθνούς Συνεδρίου για την Επιστήμη του Διαδικτύου (websci09. org) τον Μάρτιο του 2009. Σήμερα το Τμήμα Μαθηματικών του Αριστοτελείου Πανεπιστημίου Θεσσαλονίκης διοργανώνει το Πρόγραμμα Μεταπτυχιακών Σπουδών στην επιστήμη του Διαδικτύου με έδρα τη Βέροια και χρηματοδότηση από τον Δήμο Βέροιας (webscience.gr).
Το πλαίσιο αναφοράς, μελέτης και αντιμετώπισης των βασικών ζητημάτων που προωθεί η ελληνική ερευνητική ομάδα προτάσσει τα εξής ζητήματα:
-
Το Διαδίκτυο δεν αποτελεί μια απλή επίφαση της πραγματικότητας, αλλά ως ένα πολύπλοκο τεχνο-κοινωνικό κατασκεύασμα αναδομεί τις υφιστάμενες συνθήκες της ζωής και δημιουργεί νέες πραγματικότητες. Η συνέργεια της τεχνολογικής ανάπτυξης με τη μαζική συμμετοχή των ανθρώπων συγκροτεί έναν νέο κόσμο, διαμορφώνει έναν νέο χωροχρόνο, αναπόσπαστο πλέον μέρος της σημερινής πραγματικότητας.
-
Βασική αποστολή του Διαδικτύου δεν είναι να υποκαταστήσει, αλλά να επεκτείνει την ικανοποίηση και τη χρησιμότητα που πηγάζει από τη χρήση των βασικών αισθήσεων στη διασκέδαση, στην εργασία και στη γνώση.
-
Στη σύγχρονη διαδικτυακή πραγματικότητα έχουν ανακύψει τρεις κατηγορίες ζητημάτων:
- Ευθέως κληρονομούμενα από την προ-διαδικτυακή εποχή και αντιμετωπίσιμα με υφιστάμενες μεθόδους (π.χ. εκβιασμός).
- Μεταλλαγμένα προβλήματα της προ-διαδικτυακής εποχής χωρίς έτοιμες λύσεις (π.χ. διακίνηση παιδοφιλικού υλικού).
- Μη προϋπάρχοντα ζητήματα (π.χ. «φλερτ» στο Second Life).
Τα ζητήματα αυτά αποτελούν, κατά μια έννοια, το τίμημα της σύγχρονης διαδικτυακής πραγματικότητας. Επομένως, υπάρχει ανάγκη για κατανόηση και αντιμετώπισή τους μέσα από τη μέτρηση και την επιστημονική μελέτη η οποία θέτει το θεμελιώδες ερώτημα: «Ποιες αλλαγές πρέπει να γίνουν σε κοινωνικό, ατομικό και τεχνικό επίπεδο για να βελτιωθεί το Διαδίκτυο;». Την απάντηση καλείται να δώσει η επιστήμη του Διαδικτύου, αξιοποιώντας τα πολύτιμα πορίσματα των Μαθηματικών και της έρευνας των Πολύπλοκων Συστημάτων στην κοινωνία, την οικονομία, τη συμπεριφορά και τη Βιολογία, συνθέτοντας ουσιαστικά ένα νέο διεπιστημονικό πεδίο.
ΤΑ ΕΠΟΜΕΝΑ ΒΗΜΑΤΑ
Η ανθρώπινη ύπαρξη και κοινωνία είναι δομημένη με βάση αξίες και επιλογές που διαμορφώθηκαν σε βάθος χρόνου. Σήμερα η ζωή στο Διαδίκτυο αίρει τους περιορισμούς του χωροχρόνου και επεκτείνει τις επιλογές δράσης σε πολλές ανθρώπινες λειτουργίες και συνεπώς μας καλεί για να επαναπροσδιορισμό των θεσμών και πρακτικών μας στο νέο περιβάλλον. Ολοι λοιπόν οι σημερινοί ενήλικοι που αποτελούμε τη γενιά που υποδέχεται τη γενιά του Διαδικτύου θα πρέπει να δημιουργήσουμε το κατάλληλο πλαίσιο σε επιστημονικό και καθημερινό επίπεδο για να γίνει το Διαδίκτυο ένας παράγοντας βελτίωσης της ανθρώπινης διαβίωσης και να εκφράσει το τεράστιο δυναμικό του.
ΟΙ ΙΣΤΟΣΕΛΙΔΕΣ «ΡRΟ-ΑΝΑ»
Η μέσω Διαδικτύου προώθηση της νευρικής ανορεξίας ως προτύπου και τρόπου ζωής στάθηκε αδύνατον να απαγορευτεί ως σήμερα
ΚΑΤΕΡΙΝΑ ΣΤΕΡΓΙΟΠΟΥΛΟΥ, ΚΟΙΝΩΝΙΟΛΟΓΟΣ MSC
Είναι κοινώς αποδεκτό ότι ζούμε σε μια εποχή όπου το Ιnternet έχει εισχωρήσει δυναμικά στις ζωές μας. Το Διαδίκτυο έχει τη δυνατότητα να γίνει καταφύγιο για πολλές ομάδες ανθρώπων, διωγμένες από την κοινωνία, στιγματισμένες και απορριπτέες, μιας και η ανωνυμία και η απροσωπία του μπορούν να προσφέρουν ασφάλεια. Μια από τις ομάδες οι οποίες βρίσκουν φωνή μέσα από τις σελίδες του Διαδικτύου είναι η «pro-ana».
Η λέξη «pro-ana» προέρχεται από τις λέξεις «promote» και «anorexia», δηλαδή «προωθώ» την «ανορεξία». Αυτό είναι το όνομα το οποίο έχει δοθεί στις ιστοσελίδες οι οποίες προωθούν τη νευρική ανορεξία καθώς και άλλες διατροφικές διαταραχές, όπως η νευρική βουλιμία, η επεισοδιακή πολυφαγία κτλ., όχι ως παράδειγμα προς αποφυγήν αλλά ως πρότυπο και τρόπο ζωής. Οι ιστοσελίδες «proana» είναι πάρα πολλές και θα ήταν αδύνατον για τον οποιονδήποτε να τις εντοπίσει όλες. Το 2006 μια απλή αναζήτηση μέσω του Google για τη λέξη «pro-ana» έδωσε 1,3 εκατομμύρια σχετικά αποτελέσματα. Εχουν γίνει και συνεχίζουν να γίνονται πολλές προσπάθειες να απαγορευθούν αυτές οι σελίδες και να τιμωρούνται όσοι τις προωθούν και υποστηρίζουν, όμως όχι όσες χρειάζονται ώστε να τις σταματήσουν. Οι δημιουργοί τους φροντίζουν να παίρνουν κάθε δυνατό μέτρο για να τις κρατήσουν μυστικές. Στη Γαλλία, βουλευτές προσφάτως υιοθέτησαν την ποινή δύο χρόνων φυλάκισης για όσους προωθούν τα «πιστεύω» των ιστοσελίδων pro-ana, ενώ η υπουργός Υγείας της Γαλλίας Ροζελίν Μπασλό ανέφερε ότι «τα μηνύματα που στέλνονται μέσω των ιστοσελίδων αυτών είναι μηνύματα θανάτου. Η χώρα μας θα πρέπει να έχει τη δυνατότητα να τα στιγματίσει και να καταδικάσει αυτούς που κρύβονται πίσω από αυτές». Πολλές από τις ιστοσελίδες έχουν πλέον καταργηθεί, όμως κάθε λεπτό δημιουργούνται νέες.
Παρ’ όλο που οι ιστοσελίδες «proana» διαφέρουν μεταξύ τους σε πολλά σημεία, υπάρχουν κάποια χαρακτηριστικά τα οποία όλες μοιράζονται.
«ΤΗΙΝSΡΙRΑΤΙΟΝ»
Ο όρος «Τhinspiration» είναι ένας από τους πιο συνηθισμένους αυτών των ιστοσελίδων και προέρχεται από τις λέξεις «thin» και «inspiration», που έχουν την ερμηνεία τού να «εμπνέεται» κάποιος από το «αδύνατο». «Τhinspiration» αποτελούν κατά κύρια βάση εκατομμύρια φωτογραφίες ανορεκτικών σωμάτων με τα κόκαλά τους να ξεπετιούνται μέσα από το δέρμα τους που βρίσκουμε στα «pro-ana».
Τέτοια σώματα αποτελούν πρότυπο ομορφιάς, δύναμης και επιτυχίας και όχι παράδειγμα προς αποφυγήν. Κοιτάζοντας τέτοιες φωτογραφίες, τα μέλη «pro-ana» θέλουν να μοιάσουν και να αποκτήσουν το σώμα του απεικονιζόμενου και έτσι υπενθυμίζουν στον εαυτό τους ότι πρέπει να μείνουν πιστοί στον στόχο τους.
Η ΘΕΑ «ΑΝΑ»
Η θεά «Αna» (από τη λέξη «ανορεξία») αντιπροσωπεύει γι’ αυτούς την απόλυτη ομορφιά, τελειότητα, αγνότητα, δύναμη, πίστη, αφοσίωση, αγάπη και μίσος μαζί. Οι «πιστοί» ανορεκτικοί την ακολουθούν απόλυτα δοσμένοι σε αυτήν και όταν είναι σωστοί απέναντί της εκείνη πιστεύουν ότι τους ικανοποιεί τις επιθυμίες τους να πετύχουν το «τέλειο», το ανορεκτικό σώμα.
Η «Αna» όμως παρουσιάζεται αυστηρή και απαιτητική επίσης, ζητώντας από τους πιστούς να ζουν βάσει των κανόνων της. Για παράδειγμα, σε μια σελίδα μιλάει η θεά «Αna»:
Είμαι εκεί όταν ξυπνάς το πρωί και τρέχεις στη ζυγαριά, όταν δεν θες να φας μπουκιά... Είμαι εχθρός και φίλη σου... Προσεύχεσαι σ’ εμένα να ρίξω το βάρος σου... Θέλω να με κρύβεις απ’ τον κόσμο, να μη μάθει κανείς τίποτε... παρουσιάσου σωστά στον κόσμο, στήσου ίσια, ρούφα πια αυτή τη κοιλιά, παλιοαγελάδα! Με αηδιάζεις! Αν τολμήσεις και φας, θα σε αναγκάσω να πέσεις πάνω από την τουαλέτα, να πιέσεις τα δάχτυλα στον λαιμό σου και να ξερνάς ώσπου να φτύνεις αίμα! Υπάκουσε! Είσαι δική μου! Μου ανήκεις!
ΑΛΛΗΛΕΓΓΥΗ
Παρ’ όλο που σε αυτές τις σελίδες συναντώνται άτομα απ’ όλον τον κόσμο, άγνωστα μεταξύ τους, το γεγονός ότι όλοι είναι εκεί για την «Αna», όλοι τους είναι διωγμένοι και στιγματισμένοι από την κοινωνία ως «άρρωστοι» και προσπαθούν μαζί να διατηρήσουν ζωντανό τον κόσμο τους, τον κόσμο του «pro-ana», τους φέρνει πολύ κοντά μεταξύ τους και έτσι δημιουργείται ένας σύνδεσμος πολύ δυνατός, κάτι το οποίο μπορούμε να δούμε και μέσα από τις συζητήσεις μεταξύ των «pro-ana» μελών στις ιστοσελίδες αυτές. Για παράδειγμα:
«Αισθάνομαι τόσο περήφανη που βρίσκομαι εδώ μαζί σας, μαζί στον αγώνα μας, μαζί στη ζωή και στον θάνατο, στα καλά και στα κακά. Η Αna με κρατάει στα χέρια της με αγάπη και μου ψιθυρίζει ότι όλα θα πάνε καλά. Οτι εδώ κάνείς δεν θα με πειράξει. Εδώ είναι ο κόσμος μου. Εδώ θέλω να είμαι. Μαζί σας, αδέρφια μου».
ΤΑΥΤΟΤΗΤΑ
Ενα από τα κύρια χαρακτηριστικά που μπορούμε να παρατηρήσουμε μέσα από τις ιστοσελίδες «pro-ana» είναι το ότι τα μέλη τους αποκτούν μέσα από την ταυτότητα του ανορεκτικού μια ταυτότητα. Χωρίς την ανορεξία αισθάνονται μηδαμινοί, ένα «τίποτε». Αυτό φαίνεται, για παράδειγμα, μέσα από ένα ποίημα που μπορούμε να βρούμε στα «proana»:
Χωρίς εσένα τίποτε - Χωρίς εσένα ένα κενό Ποιος είμαι; Ποια είμαι; Κανένας! Μου δίνεις αξία, μου δίνεις ζωή - Μου δίνεις μια ταυτότητα Είμαι δική σου, Αna - Μέσα σου γίνομαι και εγώ Αna Τα μέλη «pro-ana» περιγράφουν τον εαυτό τους ως κενό χωρίς την «Αna», ασήμαντο και τιποτένιο. Με το να είναι «Αna», με το να ανήκουν σε αυτήν, με το να είναι μέλη μιας ομάδας, με το να έχουν τις δικές τους συνήθειες, «πιστεύω» και τρόπο ζωής, νιώθουν ότι ανήκουν κάπου, ότι είναι σημαντικοί για κάποιους, ότι κάποιος τούς υπολογίζει και τους βρίσκει διαφορετικούς. Μέσα από την «Αna» αποκτούν μια κάποια ταυτότητα. Ακόμη και αν είχαν πριν μια ταυτότητα, εκείνη ήταν ασήμαντη μπροστά στην τωρινή.
Διαβάζοντας συζητήσεις μεταξύ των μελών, κείμενα που παρουσιάζουν, ποιήματα, τραγούδια και άλλα, είναι εύκολο για κάποιον να διακρίνει τη δυστυχία, τη μοναξιά, την απελπισία αλλά και τον κοινωνικό αποκλεισμό που αντιμετωπίζουν, καθώς και την κριτική που τους ασκείται από γνωστούς και αγνώστους για την «άρρωστη», όπως λένε, εμφάνισή τους.
Οι ιστοσελίδες «pro-ana» αποτελούν έναν χώρο όπου ανορεκτικά, κυρίως, άτομα μπορούν να μιλήσουν ελεύθερα για τα συναισθήματά τους και τις εμπειρίες τους. Βρίσκουν την ευκαιρία να μοιραστούν «πιστεύω» για τα οποία θα περιθωριοποιούνταν από την κοινωνία αν τα εξέφραζαν ελεύθερα σε οποιονδήποτε άλλον χώρο. Θα ήταν σημαντικό όμως να αναρωτηθούμε πού ξεκινούν και πού τελειώνουν τα δικαιώματα τέτοιων ατόμων να προωθούν τέτοιου είδους «πιστεύω» στον χώρο του Διαδικτύου, έναν χώρο ο οποίος μπορεί πολύ εύκολα να εντοπιστεί, για παράδειγμα, από παιδιά και νεαρής ηλικίας άτομα, τα οποία θα μπορούσαν πολύ πιθανώς να παρασυρθούν και να γίνουν μέλη αυτής της ομάδας. Οι «pro-ana» υποστηρίζουν στην πλειονότητά τους ότι δεν θέλουν καινούργια μέλη στον κόσμο τους, δεν ενδιαφέρονται να μεγαλώσουν τον αριθμό των ακολούθων τους αλλά κάνουν τη ζωή που κάνουν για τον εαυτό τους και για τη δική τους ψυχική ηρεμία και όχι για τα μάτια του κόσμου, ισχυριζόμενοι ότι δεν είναι απειλή για την κοινωνία και για όσους ασχολούνται με το Διαδίκτυο.
Αν δεχθούμε ότι το περιεχόμενο των ιστοσελίδων «pro-ana» είναι αρρωστημένο, παρανοϊκό και προωθεί «πιστεύω» και πρότυπα τα οποία θα έπρεπε να καταπολεμηθούν, τι κάνουμε ως κοινωνία για να σταματήσουμε ένα τέτοιο κίνημα; Πώς βοηθάμε άτομα με ανάλογες εμπειρίες και προβλήματα να επανενταχθούν στην κοινωνία μας; Πόσοι από εμάς κατακρίνουν απλώς και περιθωριοποιούν τους ανορεκτικούς αλλά και τους παχύσαρκους; Μας δυσαρεστούν ιστοσελίδες που προωθούν διατροφικές διαταραχές όπως η ανορεξία ως πρότυπο, αλλά δεν επιτρέπουμε στα άτομα που υποφέρουν από αυτές να ζουν ανάμεσά μας φυσιολογικά. Μήπως είναι η ώρα να δείξουμε περισσότερη κατανόηση, να βρούμε μια λύση στο πρόβλημα και όχι απλώς να κατηγορούμε, να απαγορεύουμε και να τιμωρούμε;
Το Βήμα Ιδεών / Μάρτιος 2010
τελευταία άρθρα
- Ασφάλεια των δεδομένων μας: Μια εξαρχής χαμένη υπόθεση...
- Πώς η Tesla επαναστατικοποίησε την ηλεκτροκίνηση
- Terramaster F4-423: Το NAS που θέλει να τα κάνει όλα (και να συμφέρει)
- Synology DS923+
- Συγκριτικό δωρεάν NAS προγραμμάτων 2023
- Windows 11
- Apple M1: Επανάσταση στους επεξεργαστές ή κόλπο του (Apple) marketing;
- USB 4.0 - Το next big thing της πληροφορικής
- Εξηγώντας το SMR σκάνδαλο των κατασκευαστών σκληρών δίσκων
- Συγκριτικό προγραμμάτων NAS, έτος 2020
δημοφιλή άρθρα / νέα
- Οι ελληνικές εφημερίδες στο διαδίκτυο
- Ducky 1008 Black ALPS: Ένα φθηνό gaming keyboard
- Σπάζοντας το WPA/WPA2 ασύρματο δίκτυο σε λίγες ώρες
- Chat Roulette: Νέα μόδα online chat
- Συγκριτικό WinZip vs. WinRar vs. 7-Zip: Ποιο είναι το καλύτερο συμπιεστικό σήμερα;
- Πώς να κάνετε τον υπολογιστή σας γρηγορότερο σε 5'
- ΟΣΕ: Κράτηση εισιτηρίων μέσω διαδικτύου
- Digea: Γιατί η ψηφιακή τηλεόραση δεν έχει την ποιότητα εικόνας που θα θέλαμε;
- Ποια κάρτα γραφικών να αγοράσω;
- Φτηνά laptop: Compaq Presario CQ61 - 410SV
